การป้องกันและจัดการสงครามในประเทศไทย : หน้า 361/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ต่างใช้อำนาจของตนเข้าต่อสู้ ๓๖๖ เพื่อยังความเป็นอยู่แลความปรารถนของตนให้สำเร็จแม้โลกจำเร็ญ ขึ้น รู้จักใช้วิธีผ่อนผันหลายประการ เป็นต้นว่า ยอมให้ประชาชนหมู่อื่นตัดสินถึงอย่างนั้น ก็ยัง ถนัดใช้อำนาจของตนชี้ขาดอยู่นั่นเอง มีมหาสงครางในครั้งก่อน แลในบัดนี้เป็นอุทาหรณ์ เมื่อ เป็นเช่นนี้ ชนนิกรต่างฝ่ายต้องแบ่งกันออกเป็นพวกหนึ่ง มีหน้าที่สำหรับต่อสู้ปรปักษ์ ครั้งโบราณ เรียกว่ากษัตริย์ มีพระราชาเป็นประมุขด้วยเหตุนี้ ราชกุมารผู้สืบสายจากพระราชาผู้มีหน้าที่ ในทางนี้ตามกัน จึงได้นามวิสามัญว่ากษัตริย์ด้วยบริวารของพวกกษัตริย์ย่อมเป็นโยธี คือพลรบ ตามเจ้าของตน การจัดการป้องกันศัตรูภายนอก เป็นรัฏฐาภิบาลโนบายประการหนึ่ง ซึ่งจะเว้น เสียมิได้ อันการสงครามย่อมเกิดขึ้นโดยฉุกเฉิน แลจะเอาชัยเพราะมีพลแลศัสตรวุธภัณฑ์มากกว่า อย่างเดียวหาได้ไม่ ต้องอาศัยสติปัญญากล้าหาญชำนาญว่องไวพรักพร้อมอยู่ในบังคับบัญชา เป็น ต้นด้วย จึงอาจช่วยจะเอาชัยได้ การสงครามจึงต้องตระเตียมได้ว้พร้อม แม้ในเวลาว่างศึก ไม่เช่น นั้นไม่ทันกาล ย่อมเสียเปรียบศัตรู มีเรื่องทีฆาวุชาดกรับสมอ้างว่า โกศลรัฐเป็นแค้วนน้อยมีพล ศัสตราวุธภัณฑ์เสียบ่งพาหนะน้อยกว่ากาลีรัฐอันอยู่ติดต่อกัน ทั้งมัวประมาทไม่ได้ตระเตรียมด้วย เมื่อศึกกาสีมาติด ไม่อาจต่อสู้ ย่อมเสียแก่กาลี สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้า ตระเตรียมพร้อมของเมืองที่ไม่ประมาทขึ้นเป็นอุปมา ประทานพรบรมพุทโธวาทไว้ว่า ทรงยกความ นคร ยถา ปจจนต์ คุตต์ สนฺตรพาหิร์ เอว์ โคเปถ อตฺตานํ ขณาตีตา หิ โสจนติ ขโณ มา โว อุปจฺจคา นิรยมุห์ สมปุปิตา ฯ แปลว่า เมืองอันตั้งอยู่ตามชายแดนซึ่งเป็นเมืองหน้าศึก เรียกว่าปัจจันตะ เขาระวังทั้งภายใน ภายนอกฉันใด ท่านทั้งหลาย จงระวังตัวฉันนั้น ขณะคราวสมัยอย่าได้ล่วงเลย ท่านทั้งหลายไป เสีย เพราะว่า พวกชนผู้มีขณะคราวสมัยล่วงเลยไปเสียแล้ว ย่อมจะเศร้าโศกเต็มเพียบอยู่ในที่ ไม่มีความเจริญ ประเทศไทย นี้ตั้งอยู่ยั่งยืนสืบมาได้ด้วยอาการที่พลเมืองเป็นนักรบ เวลามีสงคราม่อม ระดมกันรลบ เวลาว่างต่างแนกกันทำกิจต่างแผนก จนถึงได้ปันลงมาว่า เป็นฝ่ายทหารฝ่ายพล เรือน ด้วยเดชาเป็นนักรบ พระราชอาณาเขตสงบมาช้านาน จนฝ่ายพลเรือนไม่คุ้นเคยการรบ ฝ่ายทหารก็ไม่สันทัด ครั้งรัชกาลของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงบำรุงการ ทหารบกเจริญขึ้น มาในรัชกาลปัจจุบัน สมเด็จบรมบพิตรพระ-