สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์และการเลือกธรรมมาของพระราชา : หน้า 293/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) พ. ศ. ๒๔๗๑ ๒๙๘ ในปีนี้ ( พ.ศ. ๒๔๗๑ ) จะเลือกธรรมมารับพระราชทานถวายวิสัชนา ๔ ประการ คือ อัตถกามตา ธิติ พหุปปิยตา และ รัฏฐาภิบาลโนบาย พอเป็น นิทัศนนัย อัตถกามตา ความเป็นผู้ใคร่ประโยชน์นั้น ได้แก่ความหวังประโยชน์จะให้เกิดแก่ผู้อื่น เป็นคุนแก่สมบัติของท่านผู้เป็นมหาบุรุษผู้มีอัธยาศัยใหญ่ เว้นจากความเห็นแก่ตัว, ประโยชน์นั้น หมายถึงเอาผลอันเจริญแก่เขา ทั้งในทางคดีโลก ทั้งในทางคดีธรรม จะถูกใจเขาหรือฝืนใจเขาไม่ เป็นประมาณ. อย่างใดจะเป็นประโยชน์อันแท้จริง แม้ฝืนใจเขาท่านผู้เป็นมหาบุรุษก็ย่อมทำอย่าง นน ครั้งหนึ่งพระอภัยราชกุมาร ดุจทารกไม่ชอบรสยาแต่ยานั้นย่อมระงับโรคได้มารดาบิดาย่อมขืนใจทารกให้ดื่มยาฉะนั้น พระราชโอรสพระเจ้าพิมพิสาร เข้าเฝ้าสมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้า กราบทูลว่า พระองค์ตรัสพระวาจาเฉพาะที่ถูกใจชนทั้งหลาย หรือพระวาจาที่ไม่ถูกใจเขาก็ตรัส ด้วย ดังได้ยินมาว่า ในเวลานั้น พระราชกุมารยังนับถือนิครนถ์ นิครนถ์แต่งให้ทูลถามอย่างนั้น ด้วยหมายว่า ถ้าพระองค์ทรงตอบว่า ตรัสพระวาจาเฉพาะที่ถูกใจชนทั้งหลาย จักค้านว่า ตรัสติ พระเทวทัตต์ด้วยประการต่าง ๆ ก็มี ถ้าทรงตอบว่า พระวาจาที่ไม่ถูกใจคนก็ตรัส จักข่มว่า ถ้า เช่นนั้น พระองค์ก็ไม่แปลกจากสามัญชน คงได้ช่องจะยกวาทะขึ้นข่มพระองค์ด้วยปัญหา ๒ เงื่อน นี้สักอย่างหนึ่ง, สมเด็จพระบรมศาสดาตรัสตอบว่า พระองค์ไม่ทรงเอาข้อนั้นเป็นประมาณ พระ วาจาที่ตรัสนั้นจักถูกใจชนทั้งหลายหรือไม่ก็ตามที ทรงเพ่งประโยชน์เป็นที่ตั้งแลตรัสในเวลาอัน สมควร, พระพุทธจรรยานี้ แสดงว่าสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงตั้งอยู่ในอัตถกามตา ทรงใฝ่ ประโยชน์แก่เวไนยนิกร ควรเป็นแบบอย่างของพุทธศาสนิกชน ตั้งต้นแต่ท่านผู้เป็นมหาบุรุษลง มาถึงสามัญชน, ด้วยพระพุทธอัธยาศัยประกอบด้วยพระคุณสมบัตินี้ พระองค์ทรงตั้งพระพุทธ บัญญัติสกัดกั้นความประพฤติผิดของภิกษุสงฆ์ วางโทษปรับอาบัติผู้ละเมิด แลประทานพระพุทธา นุญาตให้สงฆ์ทำกรรมลงโทษผู้ประพฤติผิดพระธรรมวินัย เป็นส่วนนิคคหะทรงแสดงธรรมชักนำ ความประพฤติปฏิบัติให้ประณีตขึ้นสมควรแก่พุทธบริษัทผู้เป็นคฤหัสถ์ ประทานพระพุทธานุญาต ให้สาวก