การปฏิรูปการีในเศรษฐกิจ : หน้า 314/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ๓๑๙ มีธัญชาติเป็นต้น ที่ควรเกิดเป็นผลแก่ผู้ทำให้มั่งคั่งบริบูรณ์ ย่อมหาเกิดไม่, ฝ่ายผู้อยู่ในถิ่นแม้ ไม่ใช่ปฏิรูปเทส แต่เป็นปฏิรูปการี ทำเหมาะเจาะแก่ถิ่นฐาน อาจทำถิ่นที่อยู่ให้เป็นปฏิรูปเทส ขึ้นก็ได้ เช่น ตั้งอยู่ในประเทศมีพื้นที่ไม่เป็นทำเลเหมาะแห่งการเพาะปลูก แต่เป็นคนใช้ความคิด มีอุตสาหะประกอบกิจหัตถกรรม ทำพัสดุต่าง ๆ ขึ้นด้วยฝีมือด้วยสัมภาระอันจะพึงแสวงหาได้ใน ถิ่นของตน จำหน่ายออกไปแก่ชนประเทศอื่น ๆ ทรัพย์สินทวีขึ้นมั่งคั่งบริบูรณ์สมด้วยพระพุทธ ภาษิตบัณฑูรว่า ปฏิรูปการี ธุรวา อุฏฺฐาตา วินทเต ธน แปลว่า คนมีธุระเป็นผู้หมั่นทำให้เหมาะเจาะ ย่อมได้ทรัพย์สิน, มั่งมีขึ้นแล้ว ย่อมมีกำลังเพื่อจะ หาสัมภาระมาจากนอกประเทศ ขยายหัตถกรรมให้ดีพิเศษกว้างขวางออกไปมีพัสดุเครื่องใช้ บริบูรณ์แล้ว ย่อมมีทางสอดส่องรู้คติแห่งธรรมดา ได้วิทยามาเป็นเครื่องประกอบให้สำเร็จ ประโยชน์ขึ้นทุกที อำนาจก็เกิดมีตามมาในลำดับ ย่อมทำถิ่นฐานให้รุ่งเรืองพร้อมสรรพด้วย ศิลปวิทยา อาจเป็นเจ้าแบบเจ้าแผนของนานาประเทศก็ได้ อีกนัยหนึ่ง ปรารภในกาลใด ทำให้เหมาะเจาะแก่กาลนั้น ก็ชื่อว่าปฏิรูปการี หัตถกรรมของบางประเทศย่อมเสื่อมไป จนคนนอกประเทศเข้ามาแทนที่ แลมีพัสดุต่างประเทศ เข้ามาจำหน่ายแทน ก็เพราะคนในประเทศหาได้เป็นปฏิรูปการี ผู้ทำให้เหมาะเจาะแก่สมัยไม่ มี นิทัศนนัย เช่นการก่อแลการช่างไม้อันเป็นองค์แห่งการปลูกสร้าง ครั้งยังไม่มีช่างนอกประเทศ เข้ามาแข่งขัน คนในประเทศยังมีงานทำ แต่เคยทำอยู่อย่างใด ก็คงทำอยู่อย่างนั้น ไม่คิดผ่อนผัน แก้ไข เพื่อทำให้ดีขึ้น เพื่อให้ทุ่นแรง ทุนทุน ทุ่นเวลา จะได้ถูกใจคน จะได้สำเร็จเร็ว จะได้รับ ทำด้วยราคาถูก ครั้งมีช่างนอกประเทศเข้ามาแข่งขัน เขาได้ดีกว่า ใช้แรงใช้ทุนเบากว่า ใช้เวลา น้อยกว่า รับทำได้ถูกกว่า ช่างในประเทศสู้เขาไม่ได้ ก็ต้องทิ้งงานนั้นเสีย ให้ช่องแก่ช่างนอก ประเทศ ไม่เป็นเพียงแต่หัตถกรรมแม้ฝ่ายธุรการ ตลอดถึงการปกครองบ้างเมืองก็เป็นดุจ เดียวกัน ต้องทำให้สมควรให้เหมาะแก่กาละ จึงยังผลให้สำเร็จอยู่ได้ แลอุปถัมภ์ผู้ทำให้ทรงตัวอยู่ ได้ อีกนัยหนึ่ง ทำเพียงเท่าใด ทำถึงเท่าใด จักพอดี ทำเพียงเท่านั้น ทำถึงเท่านั้น ก็ชื่อว่า ปฏิรูปการี, เช่นประเทศที่รู้จักประหยัดทรัพย์ ไม่จักจ่ายสุรุ่ยสุร่ายไม่ใช้ของต่างประเทศ เกิดกว่า สมควร ตั้งใจบำรุงทางได้ของตน อุดหนุนสินค้าของประชาชนในประเทศให้ไพบูลย์ เพื่อจำหน่าย ออกไปนอกประเทศ มีรายได้ท่วมรายจ่าย, การรู้จัก