สมเด็จพระญาณสังวร และหลักธรรมของพระพุทธศาสนา : หน้า 167/390

สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราชสกลมหาสังฆปริณายก อิโต ปร์ ปวกขามิ รุจจมาน หิ สุตวาน มหาราชาธิราชสุส ตโต สมฺปาทนตฺถาย สมมา วา ปกหนฺตสฺส ตปจฺจยา ชนินทสฺส ต ต์ วิเสสมงคล โยนิโส ปจฺจเวกฺขโต เวยย กตฺตุกามตา ภิยโยภาวาย สพฺพา ธมฺเมน ปฏิปชฺชโต สิยา สุวตถุมงคล ។ ๑๗๑ ลำดับนี้ จักรับพระราชทานเลือกสรรคุณสมบัติที่ตั้งแห่งสวัสดิมงคลอันเป็นพิเศษยิ่ง ซึ่ง ได้ชื่อว่ามงคลวิเสส มารับพระราชทานถวายวิสัชนา เพื่อประดับพระปัญญาบารมีได้ทรงสดับแล้ว ทรงพระปัจจเวกขณ์ด้วยกำลังพระปรีชาญาณ พระราชปณิธานเพื่อจะทรงบำเพ็ญ จะพึงเกิดมีใน สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า แต่นั้นทรงพระราชอุตสาหะโดยอาการอันชอบ เพื่อจะยัง คุณสมบัตินั้น ๆ อันยังขาดให้บริบูรณ์ เพื่อเพิ่มพูนส่วนที่ได้ทรงบำเพ็ญมาแล้วให้ภัยโยยิ่ง ทรง ปฏิบัติอยู่โดยราชธรรมสิริสวัสดิ์ พิพัฒนมงคลก็จะพึงสำเร็จแด่สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภาร เจ้า เพราะพระราชจรรยาเป็นปัจจัย ในศกนี้ (๒๕๓๓) พระคุณพิเศษส่วนอัตตสมบัติ จะขอรับพระราชทานถวายวิสัชนาด้วย ธรรมกับวินัย ส่วนปรหิตปฏิบัติ จะขอรับพระราชทานถวายวิสัชนา ด้วยรัฏฐาภิบาลโนบาย พอ เป็นนิทัสสนนัย. ธรรม มีความหมายทั่วไปตามศัพท์ ว่าสภาพที่ทรงไว้ คือทรงไว้ดำรงไว้ตามความเป็น จริงดังที่มีแสดงไว้ในอภิธรรม ว่า กุสลา ธมฺมา ธรรมทั้งหลายเป็นกุศล คือ ส่วนดี อกุสลา ธมฺมา ธรรมทั้งหลายเป็นอกุศล คือส่วนชั่ว อพยากตา ธมฺมา ธรรมทั้งหลายเป็นอัพยากฤติ คือส่วนกลาง ๆ ไม่พยากรณ์ว่าดีหรือชั่ว หรือดังที่แสดงว่า พระพุทธเจ้าทรงตรัสรู้พระธรรม คือทรงตรัสรู้อริยสัจจ์ ๔ ได้แก่ ทุกข์ ทุกขสมุทัยเหตุเกิด ทุกข์ ทุกขนิโรธ ความดับทุกข์ ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา ทางปฏิบัติให้ถึงทางดับทุกข์ ตามที่แสดงนี้ธรรม คือสัจจะ ความทุกข์ จริงเป็นอริยสัจธรรม เหตุเกิดทุกข์จริงก็เป็นอริยสัจธรรม ดังทุกข์จริงก็เป็นอริยสัจธรรมทางให้ถึง ความดับทุกข์จริงก็เป็นอริยสัจธรรม หรือแม้ดีจริงก็เป็นกุศลธรรม ชั่วจริงก็เป็นอกุศลธรรม เป็น กลาง ๆ ไม่ดีไม่ชั่วจริง ก็เป็นอัพยากตธรรม