บทบาทของเมตตาและอุเบกขาในพระพุทธศาสนา : หน้า 187/390

ฝ่ายนี้มาประจบกันเข้าแล้ว อำนาจจิตใจที่ประกอบด้วยธรรม คือเมตตาก็ย่อมชนะอำนาจจิตใจที่ ประกอบด้วยโทสะ วิหิงสาในที่สุด แต่ว่ากว่าที่จะชนะได้นั้นก็ต้องประสบความทุกข์เดือดร้อน เมื่อมีสัจจกิริยาคือการตั้งสัจจะเข้าช่วย ความชนะจึงบังเกิดขึ้นได้ในที่สุด ในเรื่อง เมื่อจะพิจารณาโดยนัยทางปฏิบัติ ก็ย่อมจะเห็นความได้ว่า ในการที่ธรรมจะ ต่อสู้กับอธรรมนั้น ก็ย่อมจะประสบความทุกข์เดือดร้อน ถ้าฝ่ายธรรมไม่มีสัจจกิริยา คือการตั้ง สัจจะให้แน่วแน่แล้วฝ่ายธรรมก็อาจจะแพ้ได้ แต่หากว่าตั้งสัจจะกิริยาให้แน่วแน่จะไม่แพ้ จะชนะ ความดีคือธรรมนั้นได้ในที่สุด ทั้งอาจจะกลับใจฝ่ายอธรรมให้กลับมาประกอบด้วยธรรมได้ ดังกล่าว ในเรื่อง เมตตาบารมีแบ่งออกเป็น ๑. ๓ ชั้น คือ เมตตาบารมี คือ เมตตาของผู้บำเพ็ญเพื่อประโยชน์แห่งพระโพธิญาณ รักษา ปฏิบัติในเมตตายิ่งกว่ารักษาคนที่รักและทรัพย์สิ้น ๒. เมตตาอุปบารมี คือ เมตตาของผู้บำเพ็ญเพื่อประโยชน์แห่งพระโพธิญาณ รักษา ปฏิบัติในเมตตายิ่งกว่ารักษาอวัยวะของตนเอง ต. เมตตาปรมัตถบารมี คือ เมตตาของผู้บำเพ็ญเพื่อประโยชน์แห่งพระโพธิญาณ รักษาปฏิบัติในเมตตายิ่งกว่าชีวิต อุเบกขาบารมี ทางพระพุทธศาสนาสอนธรรมไว้ข้อหนึ่ง เรียกว่า อุเบกขาธรรม ข้อนี้ ไม่ใช่อุเบกขาธรรมชาติ ซึ่งไม่ประกอบด้วยความรู้ แต่เป็นญาณอุเบกขา คือ อุเบกขาที่ ประกอบด้วยความรู้ อาศัยอุเบกขาที่มีอยู่เป็นธรรมชาตินี้เองอบรมให้เป็นธรรมปฏิบัติขึ้นท่านได้ รวบรวมอุเบกขาไว้มีลักษณะต่าง ๆ เป็นต้นว่า อุเบกขาประกอบด้วยองค์ 5 อธิบายตามพระสูตรว่า รับอารมณ์ทางอายตนะทั้ง 5 แล้ว เกิดชอบใจ หรือไม่ชอบใจทั้งสองอย่าง ก็รู้ว่าความชอบใจไม่ชอบใจ เกิดขึ้นแล้วเป็นของปรุง แต่ง เป็นของหยาบ ส่วนธรรมชาตินี้สงบประณีต คืออุเบกขา เมื่อรู้ดังนี้ ความชอบใจไม่ชอบใจก็ ดับ อุเบกขาก็จะตั้งขึ้นโดยเร็ว อุเบกขาในพรหมวิหาร คือ ความมีใจมัธยัสถ์เป็นกลางในสัตว์ทั้งหลายไม่ตกไปใน ราคะ คือ ความยินดีติด หรือปฏิฆะ ความยินร้าย พรหมวิหาร มี ๔ ข้อ ได้แก่ เมตตา ความ รักใคร่ปรารถนาให้เป็นสุข กรุณา ความสงสารคิดจะช่วยให้พ้นทุกข์ มุทิตา ความพลอยยินดีใน เมื่อผู้อื่นมีความสุขความเจริญ และอุเบกขา ข้อนี้ที่พึ่งใ พึงใช้ในเวลาที่ไม่ควร สมเด็จพระญาณสังวรสมเด็จพระสังฆราชสกลมหาสังฆปริณายก ๑๙๒