การปฏิบัติธรรมในวัยเจริญ : หน้า 244/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ๒๔๙ กล่าวว่า ต้องแผ่นดินสูบ หากว่าในเวลาสามารถ เธอไม่ประมาทเช่นนั้น ก็น่าจะได้บรรลุธรรม พิเศษส่วนโลกิยะ โลกุตตระโดยควรแก่ปฏิปทา นี้มากลับจิตได้ในเวลาไม่ทันโอกาส จึงได้คลาด จากประโยชน์คุณที่ควรจะได้ควรถึงเช่นนี้ แม้ในคัมภีร์ชาดก ท่านก็ได้ยกความข้อนี้ขึ้นแสดงใน คาถา โดยความเป็นภาษิตของอาจารย์ทิศาปาโมกข์ในเมืองตักกศิลาผู้สอนมานพ ๕๐๐ คน ให้ เล่าเรียนศิลปะศาสตร์ มานพผู้หนึ่งรับใช้ไปหาฟื้น ไปเขื่อนเสีย ครั้นสายัญสมัยเก็บอะไรไม่ทัน หักได้ไม้พุ่มสดกลับมา อาจารย์ยกเรื่องนี้เป็นอุบัติเหตุแล้วแลกล่าวติให้เป็นคติของมานพทั้งปวงว่า โย ปุพเพ กรณียาน ปุจฉา โส กาตุมิจฺฉติ ។ วรุณกฏฐ์ ภญโชว ส ปจฺฉา อนุตปฺปติ บุคคลใดไม่ทำกิจที่ตนควรจะทำเมื่อภายก่อน เขาปรารถนารีบร้อนจะทำเมื่อภายหลัง บุคคลนั้น ก็เป็นดังมานพผู้หักไม้ชุ่ม ย่อมร้อนรุ่มในเวลาหลังฉะนี้ แม้สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้า ก็ได้ทรง พระปรารภความคลาดจากประโยชน์ เพราะคลาดจากเวลา ทรงภาษิตพระคาถาว่า อุฏฺฐานการมุติ อนุฏฐหาโน ยุวา พลี อาเสีย อุเปโต ชนผู้ยังหนุ่ม มีกำลังว่องไว แต่เข้าไปถึงความคร้าน ไม่ขยันในการที่ควรจะเพียร สํสนุนสงฺกปฺปมโน กุสโต ปญฺญาย มคฺค อลโส น วินฺทติ ฯ มีใจในอันดำริจมเสียแล้ว มัวแต่เกียจคร้าน ย่อมจะไม่ได้ประสบพบพานซึ่งทางหรือบรรลุโลกุต ตรมรรคด้วยปัญญา พระพุทธภาษิตข้อนี้ควรเป็นอนุศาสน์ เครื่องเตือนใจของชนผู้ตั้งอยู่ในวัยอัน เจริญ เพื่อไม่มัวเมา เพลิดเพลิน เร่งรีบประกอบความเพียรในสมัยที่ตนยังสามารถ จะได้ไม่คลาด จากประโยชน์ที่จะพึงได้ ทั้งในทางโลกทั้งในทางธรรม บุคคลไม่รู้กาล แม้ถึงคราวก็ไม่ประกอบกิจ หรือทำก็ให้ผิดเวลา ด้วยไปบ้างช้าไปบ้าง ย่อมดำเนินในทางแห่งความเสื่อมเสียนานัปการ มีตัวอย่างดังรับพระราชทานถวายวิสัชนามาใน หนหลัง เหตุดังนั้น สมเด็จพระบรมศาสดาจารย์ จึงประทานพระบรมพุทโธวาทเนื่องด้วยการ รักษาตนไว้ว่า นคร ยถา ปจฺจนฺต์ คุตต์ สนฺตรพาหิร์ นครอันตั้งอยู่สุดแดน เป็นเมืองหน้าศึก ชนทั้งหลาย ป้องกันรักษา เป็นกวดขันทั้งภายใน ภายนอกฉันใด เอว์ โคเปถ อตฺตานํ ท่านทั้งหลายจงระวังรักษาตนฉันนั้น ขโณ มา โว อุปจฺจคา ขณะอย่าได้ล่วงท่านทั้งหลายไปเสีย