พระราชกรณียะของพระราชาในกสิกรรม : หน้า 334/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ๓๓๙ จึงเป็นกิจสำคัญของบ้านเมือง โบราณบัณฑิตย่อมสำคัญเห็นข้าวว่าเป็นทรัพย์อันประเสริฐของบ้าง เมือง ดังภาษิตว่า นตฺถิ ธัญญสมิก ธน์ ทรัพย์เสมอด้วยธัญชาติไม่มีดังนี้ เหตุดังนั้น จึงเป็น พระราชกรณียะของพระราชบำรุงกสิกรรมเป็นการสงเคราะห์ประชาราษฎร์ประการหนึ่ง เรียกชื่อ ว่า สสสเมธ์ แม้คนทั้งหลายจะหวังราชสังคหะนี้ จนที่สุดถือเอาพระราชาให้เป็นผู้รับชอบรับผิดใน การทำนาของตน เมื่อฝนดีทำนาได้ผลงามก็มีความนิยมชมชื่นต่อพระเดชาภินิหาร เมื่อฝนแล้งทำ นาไม่ได้ผล ก็โทษเอาว่าไม่ทรงตั้งอยู่ในราชธรรม เมื่อถึงคราวนา พระราชาในปางบรรพ์ ได้ ทรงจรดพระนั่งคัลเริ่มกสิกรรมด้วยพระองค์เอง ดังมีแจ้งในปฐมสมโพธิเจ้า พระเจ้าสุทโธทนะพระ พุทธบิดา ได้ทรงทำวัปปมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญด้วยพระองค์เอง ครั้งพระบรมศาสดายัง ทรงพระเยาว์ ทั้งเอาพระราชธุระบำรุงการนา ดังปรากฏในเรื่องศากยะแลโลกิยะแย่งน้ำกันเพื่อ นำเข้าในนาฝ่ายของตน จนถึงสมเด็จพระศากยมุนินทร์เสด็จไปห้าม เมื่อราษฎรทำนาได้ผล การลักการปล้นก็สงบ ราชพลีก็เจริญขึ้นเพิ่มพูนพระราชทรัพย์อันจะพึงจับจ่ายในราชการ บำรุงการทำทำนบดน้ำ การตั้งคลังออมสิน การตั้งสหกรณ์กสิกรรม ทรง แลตั้งงบประมาณเงิน แผ่นดินเป็นต้น, พระราชกิจเหล่านี้ เป็นส่วนรัฏฐาภิบาลโบบาย โดยบรรยายดังรับพระราชทาน ถวายวิสัชนา ด้วยประการฉะนี้ จัดเป็นมงคลวิเศษที่ ๒.