การบำเพ็ญเพียรและขันติในพระพุทธศาสนา : หน้า 230/390

สมเด็จพระญาณสังวรสมเด็จพระสังฆราชสกลมหาสังฆปริณายก ๒๓๔ จงได้ตลอดเวลาหลายวัน เมื่อเทวดามาปรากฏกล่าวชักชวนให้ท้อแท้หมดกำลังใจ ก็ไม่ยอมทิ้ง ความเพียร คงมีใจเข็มแข็งมั่งคน มุ่งเพียรว่ายน้ำจนกว่าจะตายไปกับความเพียรทั้งที่เห็นเทวดา อยู่เฉพาะหน้าก็ไม่ขอให้เทวดาช่วย ตั้งหน้าช่วยตนด้วยตนต่อไป เทวดาจึงได้เข้าช่วย บุคคลเช่นนี้ เองเรียกว่า เป็นผู้ที่เทวดาช่วย คือความเพียรนี้เองที่พึงเห็นว่า เป็นเทวดา เมื่อจับทำงานที่แรก มัก เห็นความเพียรเป็นความยากลำบากน่าเบื่อหน่ายต่อเมื่อความเพียรไปจนใกล้จะสำเร็จ ก็จะเห็นว่า แล้ว ความเพียรนี้เป็นทวดาขึ้นมาทันทีลืมความเหนื่อยยาก เพราะเห็นผลที่ทำให้ปลื้มใจอยู่เบื้องหน้า ผู้ที่เคยพากเพียรเหนื่อยยากในการงาน ที่จะอำนวยผลที่ปรารถนาอย่างยิ่ง เมื่อใกล้จะ สำเร็จผลย่อมจะรู้สึกเห็นดังนี้อยู่ด้วยกัน เพราะงานที่จะสำเร็จผลแน่นอน ย่อมมีทางทะลุปรุโปร่ง เป็นอานิสงส์ของความเพียรที่ผุดขึ้นมาให้เห็นชัด อานิสงส์ของความเพียร คนเกียจคร้านจะไม่มีโอกาสได้เห็นเทวดาคือ วิริยบารมี ของพระโพธิสัตว์แบ่งออกเป็น ๓ ขั้น คือ วิริยบารมี ได้แก่เพียรที่บำเพ็ญด้วยมุ่งหวังพระโพธิญาณเป็นเบื้องหน้า รักเพียรเพื่อพระ โพธิญาณยิ่งกว่าคนที่รักและทรัพย์สิน วิริยอุปบารมี ได้แก่เพียรที่บำเพ็ญด้วยมุ่งหวังพระโพธิญาณเป็นเบื้องหน้ารักเพียรเพื่อ พระโพธิญาณยิ่งกว่าอวัยวะร่างกายของตน วิริยปรมัตถบารมี ได้แก่เพียรที่บำเพ็ญด้วยมุ่งหวังพระโพธิญาณเป็นเบื้องหน้ารักเพียร เพื่อพระโพธิญาณยิ่งกว่าชีวิตของตน ขันติ อธิวาสนขันติ ความอดทน ความทนทาน อย่างสามัญมีความอดกลั้นเป็นลักษณะ เรียกว่า ขันติคือความอดกลั้น เช่นทนตรากตรำต่อหนาวร้อน หิวกระหายเป็นต้นทุน ลำบากต่อทุกขเวทนาในเวลาเจ็บไข้ได้ป่วย ทนต่อเจ็บใจต่อถ้อยคำจาบจ้วงล่วงเกินเพราะสิ่งที่ อดทนเหล่านี้มีเกิดขึ้นอยู่ที่กายใจ ปรากฏมีหนาวร้อนหิวกระหาย มีทุกขเวทนามีเจ็บจึงอดกลั้นไว้ หนาวร้อนหิวกระหายก็อดกลั้นตามที่ควรอดกลั้น เจ็บปวดก็อดกลั้น ไม่ร้องทุรนทุราย เจ็บใจก็อด กลั้นไม่แสดงอกาการโกรธร้ายแรงทางกายวาจา อดกลั้นให้อยู่ในใจและพิจารณาระบายออก ทำ ให้ผ่อนคลาย ไม่ให้เครียด ให้สงบ ใจจึงแจ่มใส แช่มชื่น กายก็สงบเป็นปกติ อาการดังนี้เรียกว่า โสรัจจะ ที่แปลว่าความเสงี่ยมคือสงบปกติ ขันติที่สมบูรณ์จึงต้องมีโสรัจจะ ประกอบอยู่ด้วยการ หัดอดกลั้นและทำใจให้สงบเป็นปกติในเวลาที่ถูกต้องอนิฏฐารมณ์ คือเรื่องที่ไม่ชอบ ย่อมยากใน ตอนแรก แต่เมื่อหัดปฏิบัติ