พระราชกรณียกิจของสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ : หน้า 271/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ២៧៦ ป้องกันรักษาทำนุบำรุงพระราชอาณาจักรให้เจริญทันสมัย อุบัติเหตุใด ๆ อันจะนำให้เกิดอนัต ถะพินาศไม่เป็นผลอันดีแก่แผ่นดิน ที่ยังไม่เกิด ก็ทรงจัดการระวัง ดังทรงทำนุบำรุงพลนิกายไว้ เพื่อป้องกันจลาจลภายในแลปัจจามิตรภายนอก ตลอดลงมาถึงทรงระวังโรคภัยไข้เจ็บแลอัคคีภัย พิบัติ อันจะอุบัติเกิดมีแก่ประชาชนเป็นที่สุด เมื่อเกิดขึ้นแล้วก็ทรงเขม้นขะมักเพื่อจักทรงระงับให้ ราบคาบ ทรงขจัดโจรภายนอกภายใน ข้อเสียหายที่มีอยู่แล้ว ก็ตั้งพระราชหฤทัยจะเลิกถอน เช่น อบายมุขของประชาธิการแลประเทศ คือสุราเมรัย อันเป็นความชั่วร้ายทั่วประเทศ ทั้งเป็นเหตุ ให้เสื่อมเสร็จกิจการงาน แลทำบุคคลให้เป็นอันธพาลเบียดเบียนกันแลกันทั่วไป ตลอดถึงเล็ก ขนบธรรมเนียมอันล่วงเวลาสมัย แลขัดแก่ความเป็นไปของประเทศ อย่างอื่น ๆ อันเศษอีกเป็น อันมากการณ์ใด ๆ เป็นทางแห่งความจำเริญ แม้จะสำเร็จยากเท่ายากสักปานไร ก็ไม่ทรงทอด พระราชหฤทัยปลงพระราชธุระ เมื่อเป็นกาละก็ทรงจัดขึ้น ทรงจัดระเบียบ ส่วนธุรการบำรงศึกษา กสิกรรม พาณิชกรรม การคมนาคม สร้งทางรถไฟ สายโทรเลข แลอื่น ๆ ทั่วไปในพระราช อาณาเขต เมื่อได้ทรงจัดขึ้นแล้ว ก็มีพระราชประสงค์จะทรงรักษา ให้ยืนยงที่ ทรงสอดส่องตรวจ ตราพระราชกรณียะอยู่เป็นนิตย์ สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ผู้เป็นเพชรของชาติ ทรง ประกอบด้วยพระอัตตสัมมาปณิธิ วิริยะสามารถทรงดำเนินทางรัฐประศาสน์ด้วยกำลังพระอุบาย โกศล มีพระราชกมลประกอบด้วยพระวชิรญาณ ต้องทรงพระวิตกวิจารว่า ประชาราษฎร์จะ อยู่เย็นเป็นสุขปราศจากทุกข์นิราศภัย ทำอย่างไรการทำมาหากินของพสกนิกร ประชาชน จะเกิดผลบริบูรณ์เป็นไปสะดวกไม่ขัดขวาง จะมีทางอย่างไรมหาชนจึงจะสมบูรณ์พูน สุขมั่งมีทรัพย์สินเงินทาอง ไม่ต้องเบียดเบียนแย่งชิงของเขาเอามาเป็นของตน ทำไฉนเหล่าพาลชน โจรผู้ร้ายจึงจะสงบเรียบร้อย ทำอย่างไร โรคภัยใหญ่น้อยอันเกิดแก่มนุษย์แลปศุสัตว์จะเสื่อมสูญ อันรธาน จะดำเนินวิธีอย่างไร ปวงข้าราชการจึงจะรู้สึกต่อหน้าที่ แลทำราชการโดยความซื่อสัตย์ สุจริต จงรักภักดีต่อชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ แลมีเมตตากรุณาในราษฎร์ ทำอย่างไร ประชาชนนิกรจึงจะจงรักแลนิยมในพระองค์ผู้ทรงปกครอง ด้วยอุบาย อย่างไร ความปรองดองใน พวกข้าราชการด้วยกันก็ดี ในระหว่างผู้ปกครองรับราษฎรก็ดี จักสามัคคีเป็นไปกลมเกลียวกัน จะดำเนินวิธีอย่างไร จึงจะสามารถรักษาความเป็นเอกราชแลพระวงศ์ไว้ให้ถาวรสืบไปสิ้นกาลนาน ทําไฉนอาณา จะทำนุบำรุงอย่างไรจึงจะมีกำลังแลอำนาจอาจหาญพอจะระงับจลาจลภายในแลไพรีภายนอก ให้ พ่ายแพ้สาบสูญได้ จะมีวิธี