รัฏฐาภิบาลโนบายและหลักยุติธรรมในพระพุทธศาสนา : หน้า 359/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ๓๖๔ (พ.ศ. ๒๔๘๓) ในปีนี้ (๒๔๔๓) จักเลือกมาถวายวิสัชนา ๓ ประการ คือ ธัมมกามตา ความเป็นผู้ ใคร่ธรรม ๑ อัตถกามตา ความเป็นผู้ใคร่ประโยชน์ ๑ รัฏฐาภิบาลโนบาย แผ่นดิน ๑ วิธีปกครอง รัฏฐาภิปาลโนบาย วิสัชนาพอเป็นอุทาหรณ์ (ธัมมกามตา ถวาย พ.ศ. ๒๔๗๗) (อัตถกามตา ถวาย พ.ศ. ๒๔๗๑) วิธีปกครองแผ่นดินนั้น ในที่นี้ จักยกบางประการมาถวาย อันชนนิกรผู้มีธุระกัน อยู่ใกล้ชิดกัน ย่อมจะวิวาทกัน เพราะการงานบ้าง เพราะทรัพย์ สมบัติบ้าง เป็นหน้าที่ของท่านผู้ปกครองจะไต่ส่วนแล้ว และผิดถูกระงับวิวาทนั้นเสีย แลในหมู่ คนนั้น ย่อมจะมีคนขาดแคลนทำโจรกรรมเอาทรัพย์ของผู้อื่นบ้าง แลคนเป็นพาลทำร้ายผู้อื่นบ้าง เป็นอาทิ เป็นหน้าที่ของท่านผู้ปกครองจะต้องพิจารณาแล้วแลลงโทษแก่ผู้ทำผิด เพื่อรักษาสิทธิ แลความเกษมสุของประชาชน ถ้าการพิจารณา ชี้ขาดแลลงโทษไม่เป็นไปโดยยุติคือความควรแล้ว ย่อมเป็นเหตุเดือดร้อนของประชาราษฎร์ เหตุนั้น ความเป็นยุติธรรมแก่คนทั่วไปจึงเป็น รัฏฐาภิบาลโนบาย ประการหนึ่ง โบราณกษัตริย์ ได้ถือเป็นพระราชธุระ ทรงสอดส่องด้วย พระองค์เอง ทรงตั้งอมาตย์ที่ไว้วางพระราชหฤทัยให้เป็นผู้พิพากษาบ้าง ทรงตั้งพระราชกำหนด เพื่อประโยชน์อุดหนุนยุติธรรม เป็นราช กฎหมายไว้เป็นหลักแห่งการพิจารณาแลลงโทษ ประเพณีสืบมา ในทางพระศาสนา สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ก็ได้ตรัสหลักแห่งยุติธรรมไว้ เป็นคติ, ข้อหนึ่ง ตรัสไว้ในปทุมชาดกว่า นาทิฏฐา ปรโต โทส์ อณ์ ถลาน สพฺพโส อิสฺสโร ปณเย ทณฑ์ สาม อปปฏิเวกขิย ។