ความเชื่อและกรรมในพระพุทธศาสนา : หน้า 22/390

(สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส) ในศก ๑๒๑ ២២ พระคุณพิเศษ ส่วนอัตตสมบัติ จะถวายวิสัชนาด้วยสัทธาสัมปทาและสามัตถิยะส่วนปรหิต ปฏิบัติ จะถวายวิสัชนาด้วยรัฏฐาภิบาลโนบาย พอเป็นนิทัสสนนัย 0 ด สัทธาสัมปทานั้น คือความเชื่อประกอบด้วยเหตุผลในสิ่งที่ควรเชื่อ ชื่อว่า สัทธา มีวิภาค ตามวัตถุเป็นที่ตั้งแห่งความเชื่อ ๔ ประการ คือ กัมมสัทธา เชื่อกรรม ๑ วิปากสัทธา เชื่อผลแห่ง กรรม ๑ กัมมัสสกตาสัทธา เชื่อความที่สัตว์มีกรรมเป็นของตน ตถาคตโพธิสัทธา เชื่อพระ ปัญญาตรัสรู้ของพระตถาคตเจ้า ๑ สิ่งที่สัตว์ทำด้วย กาย วาจา ใจ พร้อมด้วยเจตนา ชื่อว่า กรรม จำแนกโดยประเภท ส่วนดีมีมูลมาแต่อโลภะ อโทสะ อโมหะ เป็นกุศลกรรม ส่วนชั่วมีมูลมาแต่ โลภะ โทสะ โมหะ เป็นอกุศลกรรม กรรม ๒ ประเภทนี้ เมื่อความประชุมปัจจัยมีและได้ช่องเมื่อใด ก็ย่อมให้ผลเมื่อนั้น กุศลกรรมย่อมให้ผลเป็นที่ปรารถนารักใครพึงใจ เป็นไปตามมูลเหตุความหยั่ง รู้กรรมคาดหน้าว่าเป็นมูลเหตุให้ผลแก่ผู้ทำเช่นนั้น ๆ อนุวัตรตามมูลเหตุแลล้วและเชื่อลง เหมือน แพทย์ผู้หยั่งรู้สมุฏฐานก้าวหน้าว่า จะให้เกิดความรำคาญหรือเกิดโรคแก่ร่างกาย แล้วประกอบ อุบายชักนำหรือบำบัดเสีย นี้ชื่อว่า กัมมสัทธา เชื่อกรรม น ผลสุกวิเศษเกิดแต่กรรม ชื่อว่า วิบาก จำแนกโดยวิภาค ส่วนที่ปรารถนารักใคร่พึงใจ เป็นผลของกุศลกรรม ส่วนไม่เป็นที่ปรารถนารักใคร่ พึงใจ เป็นผลของอกุศลกรรม วิบาก ๒ ประเภทนี้ ส่อมูลหตุของตนให้คนเห็นคามหยั่งรู้วิบากสาว เข้าไปหาต้นเหตุว่า มีมูลมาแต่กรรมอย่างนั้น ๆ เหมือนแพทย์ผู้เห็นโรคแล้วค้นพบสมุฏฐานแห่ง โรคนั้น นี้ชื่อว่า วิปากสัทธา เชื่อผลแห่งกรรม ฯ เหล่าสัตว์ผู้มีกิเลสานุสัย ทำกรรมอันใดลงด้วย กาย วาจา ใจ ก็ย่อมได้เสวยผลของกรรมนั้น ทำชอบก็ได้เสวยผลอันดี ทำผิดก็ได้เสวยผลอันชั่ว กรรมย่อมจำแนกสัตว์ผู้กระทำให้เป็นผู้ประณีตและเลวทรามต่าง ๆ กัน ความหยั่งรู้ดังนี้และเชื่อลง ชื่อว่า กัมมัสสกตาสัทธา เชื่อความที่สัตว์มีกรรมเป็นของตน ฯ ความหยั่งเห็นคุณของพระพุทธเจ้า กับทั้งพระธรรมและพระสงฆ์และเชื่อลงโดยนัยว่า อรห์ สมมาสมพุทโธ พระผู้มีพระภาคเจ้าเป็น พระอรหันต์ ไกลจากกิเลสบาปธรรม บริสุทธิ์ทุกสถาน เป็นผู้ควรแนนำสั่งสอน ។