การพัฒนาพระราชอาณาจักรสมัยสมเด็จพระมหาสมณเจ้า : หน้า 55/390

(สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส) ๕๕ ขัณฑสีมา, การในขวบหลังตั้งแต่ กันยายน ศก ๑๒๓ ถึงเดือนสิงหาคม ศก ๑๒๔ นี้ที่ควรยกขึ้น พรรณนา. ฝ่ายพระราชอาณาจักร นอกจากยักย้ายขยายการที่ได้จัดไว้ก่อนแล้วให้กว้างขวางในทาง พระเมตตา ได้ทรงตั้งพระราชบัญญัติเลิกลูกทาสเปิดให้เป็นไท ไม่ต้องมีพิกัดเกษียณอายุเหมือน ในหนหลัง ผู้ที่ยังไม่เคยเป็นทาสหรือหลุดพ้นแล้ว ก็ห้ามไม่ให้ขายตัวเป็นทาส ผู้เป็นทาสอยู่แล้ว ก็ ไม่ยอมให้ขึ้นค่าตัว ทั้งให้นายมีเมตตาลดค่าตัวเป็นรายเดือน เพื่อเร่งรัดให้หมดทาสในแผ่นดิน อนึ่ง ทรงตั้งพระราชหฤทัย จะเลิกบ่อนเบี้ยให้สิ้นทั้งพระราชอาณาเขต เพื่อตัดเหตุร้าย และความ ฉิบหายทรัพย์ของราษฎร และผ่อนเลิกให้มีน้อยลงโดยลำดับปี ในศกนี้ ตรัสให้เลิกบ่อนเบี้ยให้หัว เมือง มณฑลนั้น ๆ รวมกันถึง ๘๔ ตำบล, อนึ่ง ทรงตั้งพระราชกมลจะทรงยกย่องพระราชวงศานุ วงศ์และข้าราชการเก่า เมื่อถึงอภิลักขิตสมัยที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าอยู่หัว เสด็จมายังโลกนี้ นี้ครบ ๑๐๐ ปี ได้ทรงสร้างเหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๔ พระราชทานแก่ผู้ได้รับราชการมาตั้งแต่ ครั้งนั้น จัดเป็น ๕ ชั้นตามศักดิ์ ในแผนกอารักขาทรงตั้งพระราชบัญญัติรถจ้าง พระราชบัญญัติเดินเรือในแม่น้ำยาม เพื่อป้องกันภยันตรายอันจะมีแก่หมู่ชนผู้สัญจร ย ย และ ในหมวดการโยธา ทรงตั้งพระราชหฤทัยจะบำรุงพระรนครให้สะดวกด้วยการไปมาทรง ดำเนินพระบรมราโชบายกู้ทรัพย์เมืองต่างประเทศมาจ่ายใช้ใน การสร้างางรถไฟไม่ต้องคอยพระ ราชทรัพย์เหลือจ่ายราชการให้ชักช้า กำลังทรงเริ่มฐาปนาทางรถไฟสายตะวันออก ตั้งแต่กรุงเทพ ฯ ถึงแม่น้ำบางปะกง และทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯพระราชทานพระบรมราชานุญาตแก่บริษัท ทุนจำกัดหมู่หนึ่ง ให้สร้างทางรถไฟระหว่างเมืองสมุทรสาครกับเมืองสมุทรสงครามต่อกัน และ รถไฟสายกรุงเทพ ฯ กับเมืองสมุทรสาครที่พระราชทานพระบรมราชานุญาติให้สร้างไว้ก่อนนั้น ก็ สำเร็จเปิดเดินไปมาได้แล้ว การในพระนครก็ได้ซ่อมแซมถนนสะพานบางแห่งที่ชำรุดให้คืนคง สะพายผ่านฟ้าลีลาศและอื่น ๆ ที่สำเร็จลงในขวบปีนี้ก็มีหลายตำบล ໆ ในทางบำรุงธัญญผล การทำโฉนดที่ดินและขุดคลองก็ให้ขยายออกไปในหัวเมืองมณฑล และหัวเมืองใกล้เคียง ต่างประเทศก็เป็นไปโดยความปรองดองกัน กรุงเทพ ฯ ส่วนการนอกพระราชอาณาเขต พระราชไมตรี อันมีกับ