กัลยาณมิตรและคุณธรรมในพระราชจริยาของสมเด็จพระญาณสังวร : หน้า 136/390

สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก อย่างไรก็ตาม ๑๔๐ ขอรับพระราชทานถวายพระพร ว่ากัลยาณมิตรหาได้ไม่ง่าย หาไม่ได้ สำหรับคนทั่วไป ไม่ใช่ภริยาทุกคนเป็นกัลยาณมิตรของสามี ไม่ใช่สามีทุกคนเป็นกัลยาณมิตรของ ภริยา ไม่ใช่เพื่อนทุกคนเป็นกัลยาณมิตรของกันและกัน ผู้เป็นกัลยาณมิตรนั้นมีคุณอันเป็นหลัก สำคัญที่สุดคือความดี มีคุณธรรมประจำใจ พร้อมด้วยสติและปัญญา ภริยาสามีมารดาบิดา บุตร ธิดาและมิตรสหายที่ไม่มีคุณดังรับพระราชทานถวายพระพร จึงไม่อาจเป็นกัลยาณมิตรที่แท้ได้ ที่สำคัญอีกประการหนึ่งก็คือ แม้เป็นผู้มีกัลยาณมิตร แต่ปฏิเสธที่จะรบเป็นกัลยาณมิตร แม้มีกัลยาณมิตร จึงเหมือนไม่มี ไม่ได้รับประโยชน์โดยควร สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้าทรงยิ่งด้วยบุญญาธิการ เป็นที่ปรากฏประจักษ์ชัด ส่วนอัตตสมบัติ จึงทรงประกอบพร้อมด้วยธรรมสำคัญประการหนึ่ง คือกัลยาณมิตตธรรม คือ ทรงปฏิบัติเป็นกัลยาณมิตรของทุกสถาบันสำคัญและของทุกคน ทั้งทรงรับความเป็นกัลยาณมิตร ของผู้มีความดี มีปรารถนาดีมุ่งดีมีมงคลพร้อมด้วยสติปัญญา ไม่ทรงปฏิเสธความเป็น กัลยาณมิตรในผู้ใด เหตุด้วยทรงมีความเป็นกัลยาณมิตร ในพระองค์เองจึงทรงปฏิบัติความดีงาม ได้อย่างสะดวกสบายเป็นธรรมชาติ มิต้องทรงฝืนพระราชหฤทัยแสดงความปรารถนาดีใด ๆ เลย พระราชจริยารัฏฐาภิบาลโนบาย คือวิธีทรงปกครองพระราชอาณาจักร ขอรับ พระราชทานถวายวิสัชนาด้วย ปัญญาพละ อันเป็นธรรมสำคัญที่สุด นำให้เกิดความสำเร็จ งดงามได้ทั้งทางโลกและทางธรรม มีพุทธภาษิตว่า ปญฺญวา พุทธสมฺปนฺโน กาลัญญ สมบัญญ จ วิธานวิธีโกวิโท ส ราชาวสต วเส ។ แปลความว่า ผู้มีปัญญา ถึงพร้อมด้วยความรู้ ฉลาดในวิธีจัดการงาน รู้กาลและรู้สมัย จึงอยู่ในราชการได้ ความหมายของพระพุทธภาษิตนี้ชัดแจ้ง สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้าทรงยิ่ง แล้วด้วยพระกำลังปัญญา ทรงมีพระปรีชาญาณรอบคอบ ทรงสามารถวิจารณ์เหตุการณ์ใน ภายนอกอันเป็นไปในกาลในสมัยได้ชัดแจ้ง และทรงสามารถแก้ไขที่ขัดข้องให้คลี่กลายจนถึงสลาย สิ้นไปได้ ด้วยทรงใช้พระบรมราโชบายที่พร้อมยิ่ง งยิงด้วยพระ-