ความสำคัญของพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส : หน้า 35/390

(สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส) ๓๕ พระพุทธศาสนาในเวลาฉุกเฉินเช่นนั้น ได้ทรงพระคำนึงถึงพระมหามณีรัตนปฏิมากรก่อนกว่าสิ่ง อื่น ข้อนี้น่าเป็นที่ชื่นชมยินดีของพุทธศาสนิกชนทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง ได้ทรงพระกรุณาโปรดให้สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าอัษฎารค์ เดชาวุธ กรมขุนนครราชสีมา ทรงบรรพชาเป็นสามเณร ข้อนี้ แม้เป็นแต่บุตรสงเคราะห์นับเข้า ในสถานว่า กลยาเณ นิเวเสนฺติ คือให้ตั้งอยู่ในความดี ความามส่วนพระองค์ ถึงดังนั้นก็ชื่อว่า ทรงแสดงความนิยมในพระพุทธศาสนา ให้ปรากฏในเมื่อมีโอกาสจะทำได้ เป็นเครื่องมั่นใจของคน ทังหลาย. หน้าที่อัน ฝ่ายราชอาณาจักรนั้น ข้อสำคัญ คือเมื่อก่อนแต่นี้ ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้พระ ราชโอรสทั้งหลายเสด็จออกไปทรงศึกษาศิลปวิทยาส่วนปรสมัย ณ ประเทศยุโรป ครั้นจบกิจที่ นับว่าลุฝั่งแห่งศิลปะศาสตร์แล้วเสด็จคืนพระนครเนื่องกันมา ต้องด้วยแบบอย่างครั้งโบราณกาล ดังแสดงไว้ในวัตถุนิทานนั้น ๆ ว่า พระมหากษัตริย์และพราหมณ์คฤหบดีมหาศาลผู้สาสารถ ต่างส่งโอรสนัดดาให้ไปเรียนศิลปะศาสตร์ ณ เมืองตักกสิลา อันมีทิศาปาโมกข์เป็นคณาจารย์ ตั้งสำนักสั่งสอนอยู่หลายตำบล เป็นที่นิยมกันในครั้งนั้น แม้ข้อนี้ก็เป็นแต่สงเคราะห์ บิดาจะพึงทำ นับเข้าในสถานว่า สิปป์ สิกฺขาเปนติ คือ ให้ศึกษาศิลปะศาสตร์ส่วนพระองค์ ก็จริงอยู่ ถึงอย่างนั้น พระราชโอรสทั้งหลายทุกพระองค์ได้ทรงรับราชการฉลอง พระเดช พระคุณในตำแหน่งสำคัญ ต่างพระเนตรพระกรรณประดับพระบรมเดชานุภาพ ในการ ปราบปรามปกปักษ์และพิทักษ์รักษา รัฐมณฑลกับทั้งประชาราษฎร แม้นด้วยพระโอรสของ พระเจ้าจักรพรรดิราช มีคำสรรเสริญในจักรวัติ ผู้เกิดสำหรับประดับพระบารมีธรรม สูตร ว่า ปโรสหสฺสํ โข ปนสฺส ปุตตา อเหส์ สุรา โรงครูปา ปรเสนปมททนา พระ ราชโอรสของพระเจ้าจักรพรรดิราชนั้น มากกว่า ๑,๐๐๐ องค์ ล้วน ทรงแกล้วกล้า มีพระรูปต้อง ด้วยลักษณะโยธาหาญสามารถย่ำยีปรกปักษ์ รัฏฐาภิบาลโนบาย ด้วยอีกโสดหนึ่งแล ยังราชกิจอื่น ส่วนการเกษตร เสียได้ ดังนี้ ข้อนี้จึงมีประโยชน์เกื้อกูลแก่ ได้ทรงตั้งพระราชบัญญัติรักษาทำบนลำคลอง และ พระราชบัญญัติออกตราจองที่ดินชั่วสมัย และการออกโฉนดที่ดินก็ได้จัดขยายออกไปในมณฑล กรุง ฯ และมณฑลกรุงเก่า แผนกพาณิชกรรม ได้ดปรดเกล้า ฯ ให้ตั้งพิกัดราคาเงินบาทเทียบ ด้วยมาตราทองคำ เพื่อบำรุงการค้าขายในระหว่างประเทศฝ่ายนวกรรมได้พระราชทานอำนาจ พิเศษแก่บริษัทหนึ่ง ให้สร้างทางรถรางสายท่าจีนขึ้นอีกสายหนึ่ง