การบริหารราชการและการบำรุงประชาชน : หน้า 341/390

ย ๓๔๖ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) พวกพาณิชกรรมทรัพย์เป็นต้นทุน ทรงอุดหนุนราชบุรุษด้วยเบี้ยเลี้ยงแลเบี้ยหวดให้มีกำลังเลี้ยง ตนแลขวนขวายในการงาน พวกชาวนาแลพวกพาณิชมีทางหาเลี้ยงชีวิตแล้ว ย่อมไม่ประพฤติ โจรกรรม พวกราชบุรุษได้รับอุปถัมภ์พอเพียงแล้ว ย่อมประพฤติเป็นธรรมในหน้าที่ ไม่เห็นแก่ ทรัพย์อันจะพึงได้โดยทางไม่ชอบธรรมรัฐชนบทก็สงบราบคาบปราศจากโจรผู้ร้าย คนท้งหลาย ต่างขวนขวายในกิจของตน ๆ แบ่งผลถวายเป็นราชพลีเพิ่มพูนพระราชทรัพย์ทวีขึ้นอีกมาก ทั้งได้ ความเบิกบานใจ ยังบุตรให้ฟ้อนที่อกอยู่ด้วยความวางใจ. นี้รัฐสมบัติอันท่านเรียกว่า โรคคล ราวกับไม่ต้องลงลิ่มแห่งประตูเรือน ในจักรพรรดิวัตร จำแนกประเภทชนที่พระเจ้าแผ่นดินจะพึงทรงทำนุบำรุงไว้เป็นเหล่า ๆ คือ อันโตชน คนภายใน คือสถานที่ราบคาบปราศจากโจรภัย ๑ พระราชสำนัก ๑ ผลกาย กองเสนา พราหมณ์ผู้คฤหบดี ๑ ราษฎรชาวชนบท ปรีชาสงเคราะห์คนทั้งหลายด้วยอุบายนั้น กษัตริย์ เจ้าพระนครอื่น ๑ พระราชวงศานุวงศ์ ๑ ๑ พราหมณ์ผู้สมณะ ๑ พระเจ้าแผ่นดินทรงพระ ๆ ย่อมทรงสามารถยึดเหนี่ยวน้ำใจไว้ได้ในสามัคคี ธรรม ได้อาศัยเป็นกำลังป้องกันแลบำรุงพระราชอาณาจักรให้เกษมสถาพร, แลพระเจ้าแผ่นดิน นั้น เหมือนดวงศศิธรอันปรากฏแก่คนทั้งปวง ต่างคนต่างหวังพระราชานุเคราะห์ พระองค์ต้อง ทรงพระปรีชาในอันพระราชทานให้เหมาะแลทั่วถึง ไม่เช่นนั้นก็จะพึงยังอรดีคือความริษยาให้เกิด ในหมู่ชน เสียผลในทางรักษาสามัคคี, สังคหะที่พระเจ้าแผ่นดินทรงประกอบชอบ ย่อมเป็นอุบาย ชักชวนนำให้เกิดสามัคคีธรรม เป็นกำลังแห่งพระราชอาณาจักร จัดเป็นมงคลอันอุดม ประการที่ ๓. สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงบำเพ็ญสังคหกิจเป็นอาจิณวัตรเสมอมาแล ทรงมั่นในพระราชปฏิปทานี้ ทรงสอดส่องหาวิธีเป็นเครื่องสงเคราะห์อยู่เป็นนิตย์พระราชจรรยานี้ จะพึงประสิทธิศุภวิบุลผลแด่สมเด็จ ฯ เจ้ากับรัฐมณฑลตามเวลา รัฏฐาภิบาลโนบาย ๑ เป็นคุณอันล้ำเลิศ ให้เกิดวุฒิสิริสวัสดิ์แก่ท่านผู้ได้บำเพ็ญ จึงได้ชื่อว่าเป็นมงคลวิเศษแต่ละประการ มีนัยด้งรับ ธรรม ๓ ประการ คือ ขันติ โสรัจจะ ๑ พระราชทานถวายวิสัชนามา ด้วยประการฉะนี้