บทเรียนแห่งทางการเติบโตในพระธรรม : หน้า 296/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ๓๐๑ กุลบุตรผู้ยังเยาว์อันจะก้าวขึ้นไปสู่ที่สุดวาสนาของตนข้างหน้า, ระยะทางในระหว่างนครทั้งสองอัน กันดารนั้น ได้แก่ระยะเบื้องต้น แลที่สุดของกุลบุตรผู้จะก้าวหน้าขึ้นไปนั้นยังห่างจากกันมาก ทั้งมี ความลำบากขัดข้องที่จะต้องพบแลลุไปเป็นชั้น ๆ นางยักขินีในระหว่างทางที่คอยประโลมล่อให้ หลง แล้วตกไปสู่อำนาจไม่อาจจะถึงเมืองตักกศิลานั้น ได้แก่เบญจพิธกามคุณ คือ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ ที่ยวนใจให้กำหนัดมัวเมว แต่จะชักให้เสียคนซึ่งกุลบุตรจะพึงพบในระยะ แห่งวัย, ผู้หลงแลตกอยู่ในอำนาจนางยักขินีนั้น ได้แก่กุลบุตรลางพวก ผู้กำหนัดมัวเมา แลบำเรอ ด้วยรูปโฉมขับประโลมเครื่องหอมสำหรับชโลมทา ของกินเครื่องดื่มแลผ้าผ่อนเบาะฟูกที่หลับนอน แลสิ่งอื่นอันเกือกกูลแก่สัมผัสอันน่ายวนใจ แต่เป็นอบายมุข คือเหตุแห่งความพินาศ ไม่สามารถ จะก้าวหน้าขึ้นไปถึงที่สุดวาสนาของตน, พระราชกุมารได้บรรลุวิบุลผลดังนี้ คำแนะนำของปราชญ์แล้วได้ประพฤติตามแลได้บรรลุความดีความงามนั้น ธิตินั้นเป็นอารักขาด้วยอาการอย่างนี้ เพราะตงมนใน ๆ ตามภูมิของตน. ชนผู้ประกอบด้วยฐิติ ได้ชื่อว่าธีระ เป็นหัวหน้าอยู่ในหมู่ใด ย่อมทำความอุ่นใจแก่หมู่นั้น ได้ในพระพุทธภาษิตมาในสุขวรรค ธรรมบทว่า ธีโร จ สุขสวาโส ญาตินิ้ว สมาคโม ธีรชนมีอันอยู่ร่วมด้วยเป็นสุข ดุจสมาคมแห่งญาติทั้งหลาย เพราะอย่างนี้ ทรงชักนำให้ พบธีรชนนั้น ผู้มีปัญญาเป็นพหุสสุต มีการนำธุระเป็นปกติตน เป็นอริยชนถึงพร้อมด้วยวัตรเป็น สัตบุรุษมีปรีชาดี ดุจดวงจันทร์อันเสพวิถีแห่งนักษัตร คือโคจรร่วมทางกับดาวฤกษ์ ในฝ่ายคดีธรรม ความสำเร็จแห่งพระสัมมาสัมโพธิญาณ เว้นธิติเสียย่อมมีไม่ได้เลย จริงอย่างนั้น สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าหากไม่ทรงพระธิติมั่นได้เสวยความลำบกเข้าก็ดี ได้ทรง แสวงหาทางพระโพธิญาณยังไม่พอเป็นช้านานก็ดี จักทรงระอาแล้วเลิกพยายามเสีย ที่ไหนจะได้ ทรงบรรลุพระสัมมาสัมโพธิญาณ การที่พระองค์ได้ตรัสรู้ก็เพราะทรงตั้งพระหฤทัยมั่นมาแต่แรกว่า อนิวตฺติ ภวิสฺสามิ พรหมจริยปรายโน เราจักเป็นผู้ไม่กลับ มีพรหมจรรย์เครื่องไปในเบื้องหน้า และต่อมาอีกว่า ยนต์ ปุริสตฺถาเมน ปุริสวิริเยน ปุริสปรกฺกเมน ปตฺต พ น ต อปาปุณิตวา วิริยสุส สัณฐาน ภวิสฺสติ ผลอันใดนั้น อันจะพึงถึงได้ด้วยเรี่ยวแรง ด้วยความเพียร ด้วยความ