โอวาทานุศาสน์ของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า : หน้า 31/390

(สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส) ๓๑ โอวาทานุศาสน์เสมอมา ครั้งเมื่อสมเด็จพระบรมศาสดาเสด็จดับขันธปรินิพพานแล้ว พระเถรเจ้าก็ เป็นผู้วิสัชนาพระธรรมแก่พระภิกษุสงฆ์ มีพระมหากัสสปเป็นประธานผู้ทำสังคายนาพระธรรมแก่ พระภิกษุสงฆ์ มีพระมหากัสสปเป็นประธานผู้ทำสังคายนาพระธรรมวินัยให้ตั้งไว้เป็นหลักพระ ศาสนา. ถึงในฝ่ายฆราวาสมณฑล บุคคลผู้พหุสูตรก็ย่อมเป็นที่พึงพำนักของผู้อื่นด้วยเหมือนกัน ใน ชั้นต่ำ ตั้งแต่คฤหบดีผู้เป็นใหญ่เฉพาะแต่ในตระกูลหนึ่ง ขึ้นไปถึงพระราชามหากษัตริย์ผู้ได้มุรธา ภิเษกแล้วเป็นที่สุด เมื่อเป็นพหุสูตอยู่ ก็สามารถจะรักษาประชุมชนผู้อยู่ใต้อำนาจโดยสะดวกดี อุบายโกศลคือความเป็นผู้ฉลาดในอุบาย สำหรับประกอบกิจนั้น ๆ ขวนขวายหาสุขให้แก่กัน เป็นผลมีพาหุสัจจะเป็นมูลเดิม เพื่อป้องกันภยันตรายและ สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงพระปรีชารอบรู้อรรถธรรมและอเนกพิธวิทยาทั้ง ในส่วนสกสมัยปรสมัย ดำรงเอตทัคคสถานในราชศาสตร์ไม่มีผู้เทียมถึง เป็นที่พึ่งอันใหญ่ของพระ บรมวงศานุสงศ์ข้าทูลละอองธุลีพระทาน ด้วยคาถาพุทธภาษิตสรรเสริญว่า ตลอดลงไปถึงอาณาประชาราษฎร์ข้าขอบขัณฑสีมา ต้อง หิโต พหุนน์ ปฏิปชช โภเค บุคคลใดได้ปฏิบัติสมบัติ ดำรงฆราวาสวิสัย เกื้อกูลให้เป็นประโยชน์แก่ชนเป็นอันมาก ต เทวตา รกฺขติ ธมฺมคุตต เทวดาย่อมรักษาบุคคลนั้น อันธรรมคุ้มครองรักษา พหุสฺสต์ สีลวตูปปนน ธมฺเม ฐิติ น วิชหาติกิตฺติ เกียรติคุณย่อมไม่ละบุคคลนั้น ผู้เป็นพหุสุต มีอรรถธรรมได้สดับมาก ประกอบด้วยศีลาจารวัตร สถิตในธรรม ธมฺมฏฺฐ์ สีลสมฺปนฺนํ เนกข์ ชมโพนทสุเสว สจฺจวาที หิรีมน์ โก ต์ นินทิตมรห ใครควรจะนินทาบุคคลนั้น ผู้ตั้งอยู่ในธรรม ถึงพร้อมด้วยศีล มีปกติกล่าววาจาสัตย์มีหิริอยู่ในใจ บริสุทธิ์ ดุจทองแท่งชมพูนุท เทวาปิ น ปสนฺติ พรหมุนาปิ ปส์สโต ។ อย่าว่าแต่มนุษย์เลย แม้เทวดาและพรหม ย่อมสรรเสริญบุคคลนั้น ดังนี้ พระคุณคือพาหุสัจจะ อันมีในสมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้านี้ นับเป็นมงคลวิเสสที่ต้น