พระธรรมเทศนาเกี่ยวกับพระสารีบุตรและการวินิจฉัยคดี : หน้า 327/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) จะประพฤติเกเรเช่นนั้น ชุมนุมภิกษุในฐานเป็นจำเลย ๓๓๒ แต่พระองค์ก็ยังทรงมีพระพุทธโองการดำรัสให้หาตัวพระสารีบุตรมา ณ ตรัสซักถามตามรูปการในที่สุดปรากฏว่า พระสารีบุตรไม่ผิดดัง ข้อหา จึงรับสั่งให้อดโทษแก่ภิกษุผู้เป็นโจทก์นั้น ทรงระงับอธิกรณ์ ให้เป็นการขาวแจ่มใสสิ้น ธุลีละอองหมดจด ตัดทางค่อนแคะบ่นว่าอันจะเลี้ยวลดมีในภายหลังว่า เขาฟ้องพระอัครสาวก แล้วไม่ทรงรับฟ้องหรือทรงรับแล้วนิ่งเสียไม่วินิจฉัย หรือวินิจฉัยไม่เป็นธรรม, ข้อที่พระสารีบุตร ไม่ขัดพระพุทธโองการ แม้ทราบประจักษ์ใจอยู่ว่า ตนไม่ผิด แต่เมื่อมีโจทย์แล้วก็ไม่ยอมเป็น จำเลยมาสู่ภิกษุสันนิบาต ไม่มีความอาฆาตแค้นเคืองแก่โจทก์ ชำระตนให้พ้นมลทินโทษโดย ธรรมิกอุบาย ตัดทางติฉินของตนทั้งหลายว่าเป็นคนดื้อ ถือแต่ใจตน ไม่เคารพจนชั้นพระพุทธ โองการให้การแก้คดีไม่เป็นธรรม นี้ก็เป็นการณวสิกตา เหมือนกัน แลควรเป็นแบบอย่างสำหรับ สาธุชนผู้ต้องเป็นจำเลยในคดีนั้น ๆ จําต้อง สมเด็จพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า แม้มีพระมหากรุณาเป็นวิหารธรรมอยู่เป็นนิตยกาล แต่เพราะทรงประดิษฐานอยู่ในการณวสิตาคุณมั่นคง เมื่ออำนาจแห่งเหตุบ่งบังคับ ลงโทษไล่ขัดตัดรอนผู้กระทำผิดสถานไร ก็ย่อมทรงกระทำไปตามควรแก่โทษานุโทษ มิใช่แต่จะ ทรงพระกรุณาโปรดเสียทุกกาลสถาน จนไม่สำเร็จประโยชน์หรือซ้ำกลับเป็นโทษ เพราะกรุณาอัน ไม่ชอบด้วยธรรมิกอุบายก็เป็นได้ จริงอยู่ ผู้ทำผิดควรข่มขู่ปราบปรามก็ต้องนิเคราะห์ ผู้ทำชอบ ควรเชิดชูยกย่องก็ต้องปเคราะห์ ให้เหมาะแก่การณ์ ไม่เช่นนั้นผู้ทำผิดก็จะไม่ได้สำนึกแลจะสึก เริ่มทำผิดยิ่งขึ้น ฝ่ายผู้ทำดีก็ย่อมจะไม่มีแก่ใจที่จะทำต่อไป พระองค์จึงตรัสแก่พระอานนท์ไว้ว่า นิคฺคห นิคฺคยฺหาห์ อานนท์ วกขาม อานนท์ ควรข่ม เราก็จักกล่าวข่ม ปคุคยุห ปคคยหาห์ อานนท วกขามิ อานนท์ ควรยกย่อง เราก็จักกล่าวยกย่อง โย สาโร ผู้ใดมีแก่น โส ฐสฺสติ ผู้นั้นก็จักคงอยู่ได้ ในส่วนนิเคราะห์ พึงสาธกด้วยเรื่องที่ทรงประณามพวกภิกษุเจ้าถิ่นแลอาคันตุกะมากรูป ผู้ต้อนรับปราศรัยกัน แลเก็บบาตรจีวร ทำเสียงอึกทึกมากใกล้ที่ประทับ ในนิทานแห่งจาตุม สูตร การที่ภิกษุพวกนั้นทำเสียงอึกทึกใกล้ที่ประทับเป็นการขาดคารวะแลเสียสมณสารูป ถ้าจะ ไม่ทรงนิเคราะห์เสียบ้าง ต่อไปจะเป็นอุปสรรคแก่การปกครองเพระว่าจนชั้นพระบรมศาสดา เธอทั้งหลายยังไม่ยำเกรงแล้วจะยำเกรงใคร ทั้งเสียสมณสารูป ไม่เป็นที่ตั้งแห่งศรัทธาเลื่อมใส ของผู้ได้เห็นได้ยินทั้งหลาย เสื่อมผลทางอนุศาสโนบายอีกด้วยเล่า ด้วยเหตุฉะนี้ จึงต้องทรง ประณาม