ความสำคัญของเมตตาและความไม่โกรธในชีวิต : หน้า 211/390

สมเด็จพระญาณสังวรสมเด็จพระสังฆราชสกลมหาสังฆปริณายก ๒๑๕ ต่อเมื่อรักษาใจข่มใจไว้ไม่เกิดโกรธขึ้น หรือเมื่อโกรธขึ้นในใจก็ระงับไว้ไม่แสดงออกมาให้ปรากฏ ไม่ปฏิบัติลุอำนาจแห่งความโกรธ จักอยู่ด้วยความสงบเรียบร้อยเป็นสุข ความไม่โกรธจักมีได้ก็ เพราะเมตตา หวังความสุขความเจริญแก่นและต่อกันและกัน คนที่เป็นหัวหน้าปกครองก็ตาม เป็น ผู้อยู่ในปกครองก็ตามเมื่อแสดงความโกรธออกมาให้ปรากฏ ก็แสดงว่าตนเองลุอำนาจความโกรธ กิริยาที่แสดงความโกรธออกมานั้นไม่งาม ข้อที่พระมหากษัตริยาธิราชทรงมีพระราชอัธยาศัยประกอบด้วยพระเมตตาไม่ทรงปรารถนาก่อ เวรให้ผู้ใดผู้หนึ่ง ไม่ทรงพระพิโรธด้วยเหตุที่ไม่ควร แม้มีเหตุให้ทรงพระพิโรธ แต่ก็ทรงข่มเสียได้ ให้สงบระงับอันตรธาน ทรงปฏิบัติโดยโยนิโสมนสิการ คือการใส่ใจพิจารณาพบต้นเหตุ จัดเป็น อักโกธข้อที่ ๗. อนึ่ง ในข้อที่ ๗ นี้ สำหรับบารมีนั้น ได้แก่สัจจบารมี ส่วนในทศพิธราชธรรมนั้น ให้แก่ อักโกธะ ความไม่โกระ อันหมายถึงเมตตาประกอบอยู่ เมื่อพิจารณาดูแล้ว แม้ว่าทั้ง ๒ ข้อนี้ จะมีพยัญชนะที่ต่างกันแต่ว่า ในด้านการปฏิบัตินั้นต้องการปฏิบัตินั้นต้องอาศัยซึ่งกันและกัน กล่าว คือการที่จะปฏิบัติไม่ให้มีความโกรธ หรือมีเมตตาขึ้นได้นั้นจะต้องมีจิตใจประกอบด้วยสัจจะ คือความตั้งใจจริงในการที่จะปลูกเมตตาขึ้นมาในจิตใจ คือให้เป็นเมตตาจริงในใจ เมื่อเป็นดังนี้ จึงจะทำให้เกิดความไม่โกรธอันตรงกันข้ามขึ้นได้ และเมื่อเกิดความไม่โกรธและเกิดเมตตาขึ้นแล้ว ก็จะทำให้มุ่งที่ปรารถนาดี จึงอดอยู่มิได้ที่จะที่จะอยู่เฉย ๆ จึงต้องขวยขวายที่จะทำให้ผู้ที่มี เมตตานั้นเกิดความสุขความเจริญตามความหมายของเมตตา เพราะถ้ามีเมตตาจริงแล้วก็อยู่เฉย ๆ ไม่ได้ จะต้องไปปฏิบัติทำให้เกิดความสุขความเจริญในที่นั้น ๆ ในที่ที่มีเมตตานั้น เมื่อทรงมี ทั้งนี้ต้องอาศัยมีสัจจะ พระเมตตาอยู่ในราษฎรจึงต้องขวนขวายที่จะเสด็จพระราชดำเนินไปทรงทำให้เกิดความสุขความ เจริญแก่ราษฎร์ คือ ความจริงใจ ที่จะปฏิบัติให้มีเมตตาขึ้นจริง เพราะฉะนั้น เมตตานั้นจะเป็นเมตตาจริงขึ้นมาได้ต้องมีอักโกธะ คือไม่โกระ จะไม่โกรธจริงขึ้นก็ ต้องมีสัจจะ คือความจริงใจที่จะไม่โกรธ ความจริงใจที่จะมีเมตตาถ้าหากขาดความจริงใจ คือขาด สัจจะเสียข้อเดียว เมตตาก็เป็นเมตตาไม่จริง เป็นเมตตาที่แสดงออกมากันแต่ภายนอก เช่น ทาง วาจาว่าเมตตา หรือทางกิริยาว่าเมตตา แล้วละทิ้งทอดทิ้งไม่ช่วยอะไรจริงจัง แต่หากว่าถ้าเป็น เมตตาจริง คือเมตตา ประกอบด้วยสัจจะ คือความจริงใจ ทำให้เมตตาเป็นเมตตาจริงขึ้นมา ไม่ โกรธก็ไม่โกรธจริงขึ้นมา ดังนี้แล้ว จึงจะทำให้ปฏิบัติขวนขวายเพื่อประโยชน์สุขต่าง ๆ ดังที่ สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้าได้ทรงปฏิบัติ เพราะฉะนั้น ธรรมมะทั้ง ๒ ข้อนี้ คือ สัจจะ บ