การบูชาและคุณสมบัติของพหุสัจจะในพระพุทธศาสนา : หน้า 277/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) พระราชบุตรเหล่านั้นให้เกิดความนิยมในการศึกษา สามารถในกรณียะกิจสมพระราชประสงค์ของพระราชบิดา อรรถธรรม ២៨២ รับความฝึกหัดได้ปรีชารอบรู้ในนิติศาสตร์ ทรง ในฝ่ายพระพุทธศาสนา พาหุสัจจะนี้ก็คงเป็นคุณสมบัติที่นิยมถือทั่วไป ถึงซึ่งสงเคราะห์ เข้าในธรรมวิภาคนั้น ๆ ดังสรรพคุณสำหรับประกอบเข้าเป็นเภสัชจัดเข้าในหมวดอริยธนสมบัติ อย่างประเสริญ ๗ ประการ บ้าง ในเวลารัชชกรณธรรม คือคุณธรรม ความเป็นผู้กล้าหาญ ปราศจากครั่นคร้าม ๕ ประการบ้าง ในธรรม ๗ ประการ ที่เป็นองค์ของสัปปุริสธรรมบ้าง ใน นาถกรณธรรม คือคุณทำให้เป็นที่พึ่ง ๑๐ ประการบ้าง เป็นต้นพหุสสุตบุคคลแม้ไม่มั่งคั่งด้วย ศฤงคาร ก็ยังได้โวหารว่าผู้ไม่ยากจนขัดสน และชีวิตของผู้นั้นย่อมไม่เปล่าจากประโยชน์ ผู้นั้นจะ เข้าสู่สมาคมใด ๆ ก็ไม่เป็นผู้ครั่นคร้ามขามขยาดย่อมองอาจกล้าหาญในการเจรจา มีปรีชารอบรู้ นำตนให้ตั้งในสัมมาปฏิบัติ เป็นสัตบุรุษคนดีคนชอบ และประกอบผู้อื่น ไว้ใน สารประโยชน์ เหตุดังนั้น สมเด็จพระบรมศาสดาจึงโปรดประทานพระธรรมเทศนา สรรเสริญพาหุสัจจะโดยอเนกนัย ข้อนี้พึงสาธกด้วยธรรมบรรยายนาถกรณธรรมสูตร ในทสกนิ บาตร อังคุตตรนิกายว่า ปูน จปร ภิกขเว ภิกขุ พหุสุสุโต โหติ สุตธโร สุตสนุนิจโย ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ข้อธรรมบรรยายที่จะพึงกล่าวยังมีอีก ภิกษุเป็นพหุสสุต มีธรรมได้สดับแล้ว มาก เป็นผู้จำทรงธรรมที่สดับแล้วไว้ได้ มีธรรมที่สดับแล้วสะสมอยู่ เย เต ธมฺมา อาทิกล ยาณา มชเฌกัลยาณา ปริโยสานกลยาณา ธรรมทั้งหลายเหล่านั้นใด ไพเราะทั้งในเบื้องต้น ท่ามกลางและที่สุดประกาศศาสนพรหมจรรย์พร้อมทั้งอรรถทั้งพยัญชนะ บริสุทธิ์บริบูรณ์สิ้นเชิง ตถารูปสฺส ธมฺมา พหุสฺสตา โหนติ ธรรมทั้งหลายเห็นปานนั้น ภิกษุนั้นได้สดับมาก จำทรงได้ แล้ว สั่งสมแล้วด้วยวาจา หมั่นเพิ่งพิจารณาแล้วด้วยใจ แทงตลอดแล้วดีด้วยความเห็น ธมฺโม นาถกรโณ แม้ธรรมนี้ก็ย่อมเป็นคุณทำภิกษุให้เป็นที่พึ่งพำนักของตนแลของสพรหมจารี ชนทั้งหลาย ดังนี้ พระอานนท์เถรเจ้าอาศัยพาหุสัจจะของตน ได้รับความยกย่องของสมเด็จ พระทศธรรมสามศรผู้เป็นพระบรมศาสดาจารย์ ในเอทัคคสถานว่า เอตทัคค์ ภิกขเว มม สาวกาน ภิกขุน พหุสสุตานํ ยทิท์ อานนฺโท ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาภิกษุสาวกของเราผู้ ตถาคตที่เป็นพหุสุต อานนท์เป็นยอดเยี่ยม ดังนี้ พราหมณ์ผู้หนึ่งรำพึงว่า การบูชา พระพุทธ รัตนะ แลพระสังฆรัตนะก็ปรากฏอยู่ ทำไฉนจะเป็นอันได้บูชา พระธรรมรัตนะเล่า จึงเข้าไปเฝ้า สมเด็จพระบรมศาสดา กราบทูลถามความนั้น พระองค์ตรัสว่า ถ้าจะใคร่บูชาพระธรรมรัตนะ ก็ ให้บูชาภิกษุพหุสสูตรรูปหนึ่ง พราหมณ์ทูล อยมุปิ