การคบมิตรในพระพุทธศาสนา : หน้า 351/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ๓๕๖ ปิดบังไม่ชมการงาน ไม่สรรเสริญปัญญาของเขา เขาได้ความเสื่อมเสียกลับยินดี เขามีความเจริญ กลับไม่ชอบใจ ได้ของกินแปลกมา หานึกถึงเขาไม่ มิได้มีแก่ใจเผื่อแผ่ลักษณะปราศรัย ผู้ใดเป็น มิตรของเขาย่อมคบด้วย ผู้ใดเป็นศัตรู ย่อมไม่คบด้วย ผู้ใดด่าว่า เขาย่อมห้าม ผู้ใดพูดยกย่อง สนับสนุน ย่อมบอกความลับของตนแก่เขาย่อมปิดความลับของเขามิให้แพร่งพราย เขาทำอะไร ย่อมพูดเอาใจ เขาออกปัญญาความคิดอะไร ย่อมสนับสนุน เขามีความเจริญย่อมพลอยยินดีด้วย เขามีความเสื่อมย่อมพลอยเป็นทุกข์ด้วย ได้ของกินแปลกมาย่อมนึกถึง คิดจะเผื่อแผ่ มิตรนั้น ย่อมเป็นปัจจัยภายนอกอันแรงกล้า ที่จะพาผู้สมคบให้ถึงความเจริญ หรือความ เสื่อมเสีย เหตุดังนั้น สมเด็จพระโลกนาถเจ้าจึงตรัสว่า พาหิร ภิกขเว องคนติ กริตวา นาญ เอกงค์ สมนุปสฺสามิ ย์ เอว์ มหโต อนตฺถาย สวตฺตติ ยถยท์ ภิกขเว ปาป มิตตตา ภิกษุทั้งหลาย ทำปัจจัยภายนอกให้เป็นเหตุแล้ว เราย่อมไม่แลเห็นเหตุแม้อันหนึ่งอื่น อันเป็นไปเพื่อความเสียหายอย่างใหญ่ เหมือนความเป็นผู้มีมิตรชั่ว ความเป็นผู้มีปาปมิตร ย่อม เป็นไปเพื่อความเสียหายอย่างใหญ่ อีกฝ่ายหนึ่งเราย่อมไม่แลเห็นเหตุอันหนึ่งอื่นเหมือนกัน อัน เป็นไปเพื่อประโยชน์อย่างใหญ่ เหมือนความเป็นผู้มีมิตรดี ความเป็นผู้มีกัลยาณมิตร ย่อมเป็นไป เพื่อประโยชน์อย่างใหญ่ ๆ การคบมิตรอาจจะนำมาซึ่งหายนะก็มี ซึ่งวัฒนะก็มี ตามประเภทแห่ง มิตรดังพระพุทธภาษิตที่ชักมาถวายวิสัชนามานี้ เพราะอย่างนั้น ไมตรี คือการผูกมิตร จึงควร เลือกทำกับกัลยาณมิตร ทำถูกทางแล้ว ย่อมรวมกำลังของเอกชนผู้หนึ่ง ๆ เข้าเป็นอันเดียวกัน สำเร็จเป็นกำลังใหญ่ขึ้น คู่สามีภรรยาได้ช่วยกันทำการหาเลี้ยงชีวิตเป็น ๒ แรง หรือได้แบ่งงาน กันทำ ได้เป็นคู่ปรึกษากันในธุระหรือในสุขทุกข์เป็น ๒ ความคิด มีทุนทรัพย์สำหรับลงในกิจการ เพื่อหาผลเป็น ๒ จำนวน มีพวกพ้องผู้ช่วยกำลังให้ใหญ่ขึ้นทุกที คนมีมิตรมาก ย่อมอาจทำการ สำเร็จด้วยมีผู้ช่วยคิดช่วยออกทรัพย์หลายคนด้วยกัน การผูกมิตรเป็นกิจอันจะพึงทำของเอกชนฉัน เป็นกรณียะของชุมนุมชนฉันนั้น ชุมนุมชนต่างคณะในชาติเดียวกันเช่นข้าราชการต่าง ใด เป็นกำลัง กระทรวงมีไมตรีกัน ต่างช่วยกันยังราชการอันเกี่ยวข้องกันให้สำเร็จโดยสะดวก แห่งชาติของตน มหาชนต่างชาติกันมีไมตรีกัน ต่างได้ไปมาค้าขายถึงกันต่างอยู่ด้วยความสงบ บ้างก็ได้รวมกำลังช่วยกันรบต่อสู้ศัตรูผู้มาย่ำยี การคบ