พระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส และพระเมตตาต่อราษฎร : หน้า 51/390

(สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส) ๕๑ และประกอบการค้าขายโดยคล่องใจ เมื่อเร็ว ๆ นี้ก็ยังได้พระราชทานที่ดินสร้างวัด โดยฐานทรง พระอนุเคราะห์ผู้ถือศาสนาต่างแต่ชั้นสัตว์เดียรฉานบางเหล่าก็ยังได้รับพระเมตตาเช่นออกประกาศ ห้ามไม่ให้ใครฆ่าช้างโขลงและใช้ตรากตรำม้าที่ทุพพลภาพเป็นต้น ที่สุดจนมีงานนักษัตรฟกษ์ใด ๆ ก็ยังทรงแสดงพระเมตตาในประชุมชนให้ปรากกเนือง ๆ มาเช่นครั้งมีงานสมโภชพระชนมพรรษา ๕๐ ทัศ ร่วมสมัยกับสมโภชราชสมบัติได้ ๒ เท่ารัชกาล ที่ ๔ เมื่อ ศก ๑๒๒ โปรดให้มีการเลี้ยง และแจกเสมาพระราชทานเด็กราษฎร ณ ท้องสนามหลวง พร้อมทั้งการมหรสพเป็นที่บันเทิงจิต และที่สวนดุสิตโปรดให้มีการเลี้ยงพระบรมวงศานุวงศ์ข้าทูลละอองธุลีพระบาททั่วไป ถึงพระสงฆ์ เป็นวัน ๆ ไป แต่ข้อที่น่าจับใจนั้นคือ มีการประชุมพระญาติวงศ์และเลี้ยงพวกสหชาติที่ได้รับ พระราชทานพรรณนาแล้วในศึกหลัง ยังความชื่นบานให้เกิดทั่วหน้า ราวกับบันดาลฝนโปกขร พรรษธาราให้ตกที่ท่านแสดงไว้ในเวสสันดรชาดกว่าเฉาะมีในคราวประชุมพระญาติของสมเด็จพระ บรมศาสดาจารย์ ทั้งในปัจจุบันกาลและอดีตสมัย เป็นอัศจรรย์ใหญ่นาน ๆ มีประชาชนผู้ได้รับ พระเมตตาปกแผ่ไป ย่อมจงรักภักดีในสมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้าเป็นอย่างยิ่งและความ จริงข้อนี้ก็ปรากฏไปในนานาประเทศ จนมีผู้สรรเสริญพระเกียรติว่า ยากที่จักหาพระเจ้าแผ่นดินผู้ สนิทกับราษฎรได้เหมือนเช่นนี้ และมีสำคัญเห็นเป็นกำลังใหญ่หากจะมีพวกใส่ร้ายก็ยังต้อง กลายเป็นที่ทำดีต่อ. พระคุณข้อนี้ จัดเป็นเมตตาปุเรจารึกตาประถมมงคลวิเสส. ปฏิสันถารกุศลตานั้น มีพรรณนาว่า อาการเครื่องแผ่เผื่อชื่อว่า ปฏิสันถาร ได้แก่ การ ต้อนรับปราศรัย กล่าวโดยอาการเป็นไปในปฏิสันถารนี้ เป็นกิจควรทำแก่แขกผู้มาถึงถิ่นของตน แม้แต่เพียงด้วยวาจา ดั่งที่เรียกว่า สมุโมทนา ก็ยังให้ผลสำเร็จทำความยินดีให้เกิดแก่ผู้ได้รับ เป็นอุบายเครื่องยึดเหนี่ยวน้ำใจ เพื่อตั้งอยู่ในไมตรี และทวีความสนิทยิ่งขึ้น ท่านจึงจัดเข้าไว้ ในสังคหวัตถุ ๔ มีชื่อว่า ปิยวชช์ ถ้อยคำที่ทำให้เป็นที่รัก โดยความเป็นกิจอันมิตรจะพึงทำ แก่มิตรด้วยกัน ใช่แต่เท่านั้น ยิ่งเป็นหนึ่งของ ท่านผู้เป็นอิสระจะพึงทำแก่ผู้น้อยให้ได้อัสสาทะ ณ สํานักตน เพื่อปลูกความนิยมของชนทั้งหลาย ทั่วไป ท่านจึงสงเคราะห์เข้าไว้ในสังคห วัตถุ ๔ อีกแผนกหนึ่งกล่าวชื่อว่า วาจาเปยย์ วาจาอันดูดดื่ม โดยความเป็นราชธรรมของ พระมหากษัตริย์เจ้า ฯ ไม่ใช่แต่ด้วยวาจาเท่านั้น แม้ด้วยภัณฑะก็ควรทำตามเวลา การต้อนรับ ปราศรัย ด้วยใช้พัสดุสิ่งของเหมาะแก่ความต้องการ เช่นให้ปานโภชนาหารและที่พักเป็นต้น ดั่ง นี้เรียกว่า อามิสปฏิสันถาร ฯ