สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส : หน้า 18/390

(สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส) ๑๘ สมเด็จพระโลกนาถผู้ประเสริฐเลิศลบศาสดาทั้งปวงในพิภพ ก็ยังทรงสักการะเคารพพระธรรมเป็น ใหญ่ มีเรื่องเล่าไว้ว่า เมื่อครั้งพระองค์แรกตรัสรู้ เสด็จประทับอยู่ ณ ร่มไม้อชปาลนิโครธ ใกล้ ฝั่งแม่น้ำเนรัญชรา ณ อุรุเวลาประเทศ พระองค์ทรงดำริเห็นว่าความไม่มีที่เคารพเชื่อถือเป็น ความลำบาก และทรงเลือกหาผู้ที่พระองค์ควรสักการะเคารพก็มิได้พบสมณพราหมณ์ผู้ใดผู้หนึ่ง ซึ่งทรงคุณคือศีลสมาธิปัญญาและวิมุตติพิเศษยิ่งกว่าพระองค์ แต่ดังนั้นก็ยังทรงสักการะเคารพพระ รรมที่พระองค์ได้ตรัสรู้เองเป็นใหญ่ ข้อนี้เป็นประเพณีของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย เย จ อตีตา สมพุทธา พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทั้งหลายใดได้มีในอดีตล่วงไปแล้วด้วย เย จ พุทธา อนาคตา พระพุทธเจ้าทั้งหลายใดยังจะมีในอนาคตด้วย โย เจตรหิ สมฺพุทฺโธ พหุนน์ โสกนาสโน พระพุทธเจ้าพระองค์ใดในกาลปัจจุบัน ผู้กระทำโศกของคนเป็นอันมากให้พินาศ สพฺเพ สทฺธมฺมครุโน วิหริสุ วิหาติ จ อถาปิ วิหริสฺสนฺติ เอสา พุทธานธมฺมตา พระสัมพุทธเจ้าเหล่านั้นทุกพระองค์ ได้ทรงเคารพในพระสัทธรรมมาแล้ว และยังทรงอยู่และจัก ทรงต่อไปอีก ข้อนี้เป็นธรรมดาของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย ตสุมา หิ อตฺตกาเมน มหตุตมภิกงฺขตา สทฺธมฺโม ครุกาตพฺโพ สร พุทธานสาสน์ เพราะเหตุนั้น เมื่อระลึกถึงคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า อัตตกามกุลบุตรจำนงความเป็นใหญ่ ทั้งหลายแล้ว ก็พึงทำความเคารพพระสัทธรรมทุกเมื่อ สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงบำเพ็ญอปจายนธรรมในวยวุฑฒบุคคล และ ธรรมที่ชอบเป็นอาจิณปฏิบัติ ข้อนี้จัดเป็นประถมมงคลอันวิเศษยิ่ง ส่วนอัตตสมบัติ คือการแนะนำให้ประกอบกิจ อรรถจริยา คือราชกิจที่ทรงประกอบด้วยตั้งพระราชหฤทัยจะให้เป็นประโยชน์แก่พระราช วงศานุวงศ์เสวกามตย์ และทยวประชาราษฎร์ทั้งปวง ด้วยสามารถแนะนำให้ประกอบกิจ และ ชักชวนในกุศลจริยากิจจการประ สงเคราะห์เข้าใน รัฏฐาภิบาลโนบาย ซึ่งจะรับพระราชทานถวายวิสัชนาในวาระเป็นลำดับไป ในที่นี้จะพรรณนาแต่ เพียงการกุศลศลสมาทาปนะ คือการชักชวนในกุศลจริยา, สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ตั้งพระราชหฤทัยทรงแสวงหาประโยชน์ เพื่ออเนกชนนิกรข้าขอบขัณฑสีมาอยู่เป็นนิตย์ นอกจาก ทรงบำเพ็ญราชกิจส่วนรัฏฐาภิบาลโนบาย ก็ยังทรง