ข้อความต้นฉบับในหน้า
สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร)
๓๖๗
ราชสมภารเจ้า พร้อมด้วยรัฐบาล ทรงตั้งอยู่ในความไม่ประมาทต่อเหตุการณ์ ทรงบำรุงการ
ทหารบกสืบให้ไพศาล แลทรงบำรุงการทหารเรือทหารอากาศ ทรงตั้งกรมพลศึกษาขึ้น เพื่อนำ
ฝ่ายพลเรือนให้รู้จักยุทธวิธี แลทรงจัดให้นักเรียนเป็นยุวชนเป็นลูกเสือ อบรมเด็กให้มีนิสัยเป็น
นักรบ ด้วยพระราชประสงค์จะนำพลเมืองให้เป็นนักรบตามประเพณีเดิม นี้เป็นพระราชกรณียะ
ส่วนรัฏฐาภิบาลโนบายประการหนึ่ง
มหาชนสนใจรู้จักประเทศไทย
กิตติศัพท์นี้ระบือไปถึงนานาประเทศ
เป็นเหตุให้ไพรัช
มีความเกรงใจแสดงความเคารพนับถือให้ปรากฏเกียรติยศแก่
กรุงไทยซึ่งตั้งอยู่ห่างไกลในบุรพทิศ เข้าในพระพุทธภาษิตว่า
ทูเร สนฺโต ปกาเสนฺติ
หิมวนโตว ปพฺพโต
อสนูเตนถ น ทิสฺสนฺติ
รต ขิตตา ยถา สรา
។
อสัตบุรุษอยู่ในที่นี้ก็ไม่มีใครเห็น
แปลว่า สัตบุรุษย่อมปรากฏได้ในที่ไกลดุจเขาหิมพานต์
เหมือนลูกศรที่ยิงไปในราตรี
อนึ่งการสอดส่องทุกข์สุขของทวยราษฎร์เป็นรัฏฐาภิบาลโนบาย ประการหนึ่ง อันโบราณ
กษัตริย์ ได้ทรงมา ลางเวลาเสด็จประทักษิณเลียบพระนครโดยพระราชอิสริยยศพิเศษ ลางคราว
เสด็จโดยอัญญาตกเพศ ปลอมพระองค์มิให้ใครรู้จักได้ทรงทราบประพฤติเหตุ ตระหนักแน่นด้วย
พระองค์สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้าพร้อมด้วยรัฐบาลทรงสอดส่องสุขทุกข์ของประชาชนที่
อยู่ในขอบขัณฑสีมาเป็นอันได้ทรงทำพระราชกรณียะส่วนรัฏฐาภิบาลโนบายอีกประการหนึ่ง
อนึ่ง กิริยาที่จัดการปกครองให้เป็นระเบียบไม่ลักลั่น เป็นกิจสำคัญอันจะพึงหวังในทาง
รัฏฐาภิบาลโนบายประการหนึ่ง สมเด็จพระสรรเพชญทรงถือเอาเมืองอันจัดการปกครองเป็น
ระเบียบดีแล้วเป็นอุปมา ตรัสสอนว่า
นครูปม จิตฺตมิท เกตวา
โยเธถ มาร์ ปญฺญาวุเธน
พึงสังวรจิตนี้ให้มีเมืองเป็นเครื่องเปรียบแล้วรบมารด้วยอาวุธคือปัญญา สมเด็จบรมบพิตรพระราช
สมภารเจ้า พร้อมด้วยรัฐบาล ทรงจัดการปกครองพระราชอาณาจักร ที่ทรงเห็นว่ายังก้าวก่ายให้
เข้าระเบียบสมควรแก่กระทรวงทบวงการเป็นอันได้ทรงทำพระราชกรณียะส่วนนี้อีกประการหนึ่ง