อาชวะและไมตรีในพระพุทธศาสนา : หน้า 348/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) พ. ศ. ๒๔๘๐ ๓๕๓ ในปีนี้ (๒๔๘๐) จักเลือกมาถวายวิสัชนา ๒ ประการ คือ อาชวะ ความเป็นผู้ตรง ๆ ๑ ไมตรี ความเป็นมิตร ๑ อาชีวะ ความเป็นผู้ตรง ๆ นั้น ได้แก่ความไม่มีมายาสาไถย ประพฤติ ต่อผู้อื่นด้วยความ จริงใจของตน ลางคนเป็นผู้เจ้ามายา พอใจประพฤติเสแสร้ง น้ำใจเป็นอย่างหนึ่งแสดงการทำแล คำพูดเป็นอย่างอื่น เช่นน้ำใจเกลียด แต่ทำเป็นที่ชอบพอสนิทสนม หรือเป็นผู้มีแง่งอน มีความ ปรารถนาอย่างหนึ่งในใจ แต่ไม่แสดงออกมาตรง ๆ ที่จริงประสงค์จะให้ผู้อื่นทำให้ถูกใจ เช่นชอบใจ อยู่อย่างนี้ แต่ทำไขสือข้อหารือความคิดผู้อื่น ไม่ถูกใจเอา หรือเป็นผู้อำพราง พูดเตือนเสีย ไม่ขยาย ความจริง เช่นเมื่อถูกซักความอย่างใดอย่างหนึ่ง ลางคนเป็นผู้มักอวดตัวเกินกว่าความเป็นจริง คน ผู้มีลักษณะเช่นนี้ไม่ใช่อุชุคนตรง ๆ ยากที่ตนอื่นจะเกี่ยวข้องด้วย คนผู้ประพฤติต่อผู้อื่นด้วยความ จริงใจของตน มีน้ำใจอย่างใด ทำอย่างนั้น พูดอย่างนั้น ไม่มีนอกไม่มีใน ได้ชื่อว่า อุชุคนตรง ๆ ๆ ง่ายที่คนอื่นจะเกี่ยวข้องด้วย ในพระพุทธศาสนา พระศาสดาแลพระสาวกต่างประพฤติตรง ๆ ต่อ กันจึงเป็นความสะดวกในการประกอบศาสนกิจ เพื่อประโยชน์สุขแก่มหาชนทั้งเทวดาและมนุษย์ ในฝ่ายพระสาวก อันพระศาสดาตรัสถาม ย่อมกราบทูลตามความจริง มีเรื่องแสดงไว้สาธก เช่น ภิกษุลางรูปประพฤติไม่สมควร ทำความอัปยศให้เกิดขึ้นแก่คณะ ในเมื่อสิกขาบท ห้ามการ ประพฤติอย่างนั้น ยงไม่ได้ทรงบัญญัติขึ้นไว้ พระศาสดาตรัสถามย่อมกราบทูลรับสารภาพตามจริง แลเมื่อสิกขาบทได้ทรงบัญญัติขึ้น ทำอย่างใดอย่างหนึ่งไปแล้ว แล้วเกิดระแวงสงสัย ก็กราบทูลขอ พระวินิจฉัย พระองค์ตรัสถามถึงเจตนาแลอื่น ๆ ย่อมกราบทูลตรง ๆ ภิกษุลางองค์เกิดความ กระสันขึ้นไม่ยินดีในพรหมจรรย์ มีรูปพรรณซูบผอมเศร้าซีด พระศาสดาตรัสถามถึงเหตุแห่งความ ไม่ผาสุก ย่อมกราบทูลตามตรง แลอะไรเป็นเหตุกระสัน ย่อมกราบทูลเปิดเผย สาวกอื่นมีฉันทะ อัธยาศัยเป็นอย่างไร