ความสำคัญของการประหยัดและการปฏิรูปในพระพุทธศาสนา : หน้า 315/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ៧២០ ประหยัดทรัพย์จับจ่ายแต่พอเหมาะพอดี เป็นสำคัญของประเทศเท่ากับของสกุลวงศ์แลของบุคคล เป็นมูลแห่งผล คือ ความเจริญรุ่งเรืองสถาพรมั่นคงยั่งยืนนาน อีกประการหนึ่ง ทำตามอำนาจแห่งเหตุ เหตุบ่งให้ทำอย่างใด ทำอย่างนั้น ก็ชื่อว่าปฏิรูปกา รี, ประเทศที่ยอมนับถือสัญญาอันทำไว้ต่อกัน ลางข้อแม้ไม่เป็นความได้เปรียบฝ่ายตน แม้ไม่เป็น ความสะดวกฝ่ายตน แต่จำเป็นต้องทำ เพราะเป็นการเวสโก ผู้ทำตามอำนาจแห่งเหตุ คือเหตุ จำกันให้ต้องทำอย่างนั้น ในคราวเช่นนั้น ปฏิรูปการิตา ความเป็นผู้ทำให้เหมาะนี้ ย่อมชี้ทางแก่ผู้อยู่ในประเทศว่า ทำอย่างใดจก สมควร จักเหมาะ เมื่อทำตามอย่างนั้น ย่อมถึงความสวัสดี รุ่งเรืองวัฒนา ในฝ่ายพระศาสนา สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าก็ทรงเป็นปฏิรูปการี ทรงสั่งสอน ประชาชนในทางพระพุทธศาสนา ประโยชน์ ถึงกระนั้น ก็ยังทรงสั่งสอนอนุโลมตามถิ่นฐานแลกาลสมัย แม้ทรงถือธรรมเป็นบรรทัด ก็ยังทรงอนุวัฒน์แต่พอดี เช่นเมื่อพระเทวทัตต์ทูลขอ เพื่อทรงห้ามภิกษุไม่ให้ฉันเนื้อแลปลา พระองค์ไม่ทรงอำนวยตาม ทรงห้ามแต่เพียงอุทิสสมังสะ คือเนื้อแลปลาที่เขาฆ่าเฉพาะสหธรรมิก ทั้ง ๕ มีภิกษุเป็นต้น ภิกษุเป็นผู้มีความเลี้ยงชีพเนื่องด้วยผู้อื่น ถือกวดขันอย่างนั้น ย่อมทำตนให้ เขาเลี้ยงยาก เพราะเขาจะต้องทำบริโภคอย่างหนึ่ง ทำถวายภิกษุอย่างหนึ่ง เป็นการลำบาก ๒ หน เกินกว่าพอดี อนึ่ง พระองค์เป็นการณวสิโก ทรงทำตามอำนาจแห่งเหตุ ทรงเห็นแก่การพระ ศาสนาเป็นใหญ่ไม่ได้ทรงมุ่งหมาย ต้องการลาภผลเกียรติยศชื่อเสียงแลอำนาจ เมื่อถึงเวลา สมควร ทรงพระอนุญาติให้สงฆ์เป็นใหญ่ในอันอำนวยการพระศาสนา ในส่วนพระวินัยทรงตั้งพระ บัญญัติขึ้นตามอำนาจแห่งเหตุแล้ว ทรงแก้ไขดัดแปลงเข้าหาความดี โดยสมควรแก่กาลเทศะ ลางสิกขาบทต้องมีอนุบัญญัติถึง ๗ ครั้งก็มี ทรงผ่อนลงให้พอเหมาะพอดี ถ้าพระองค์มีพระชนม์ มาจนบัดนี้ น่าจะทรงแก้พระบัญญัติเก่า ตั้งพระบัญัติใหม่ขึ้นอีก เป็นอเนกประการ แม้ทรงดัดแปลงแก้ไขหันเข้าหาความจริงแลเป็นไปเพื่อสำเร็จ สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า กับรัฐบาลตั้งพระราชหฤทัยทรงพระวิจารณ์ราชกิจ โดยสมควรแก่ฐานะของประเทศ จึงตราพระราชบัญญัติต่าง ๆ เพิ่มขึ้ เพิ่มขึ้นแลเลิกพระราชบัญญัติเก่า ที่ไม่เหมาะแก่เวลาเสีย โดยสมควรแก่กาลสมัย โดยสมควรแก่มาตราตามอำนาจแห่งเหตุ พระราชจรรยานี้ ได้ปัจจัยเป็นประโยคสมบัติจกอำนวยศุภสวัสดิวิบุลผลแด่พระองค์กับรัฐบาล แล ๆ ทวยประชาทั้งมวลในไทยรัฐจัดเป็นมงคลวิเศษ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ๓๒๑