พระธรรมและอิทธิพลต่อมนุษย์ : หน้า 256/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) อภิวาทนสีลิสฺส ๔ นิจจ์ วุฑฒาปจายิโน ๒๖๑ จตุตาโร ธมฺมา วฑฺฒนฺติ อายุ วัณโณ สุข พล ฯ ความว่า ธรรมสิ่งชอบเป็นคุณที่สัตว์ต้องประสงค์ ๔ ประการ คือ อายุ พรรณ ผิวกาย สุขกาย สบายจิต กำลังกาย กำลังความคิด ย่อมเจริญทวีมากขึ้นแก่บุคคลผู้ทำการกราบไหว้เป็นปกติ คำนับนบนอมผู้เจริญอยู่เป็นนิตย์ มีอธิบายว่า อปจายนมัยกุศลนั้น เป็นประโยคสมบัติมีกำลัง บำบัดอุปปีฬกกรรมแลอุปฆาตกกรรมเสีย ไม่ให้ช่องเพิ่มอนิฏฐผลแก่สาธุชนนั้น ๆ ก็พ้น ภยันตรายต่าง ๆ มีอายุยืนดำรงอยู่นาน พรรณะ สุขะ พละ ๓ ประการ ก็เจริญตามอายุนั้น เมื่อ ทำลายขันธ์แล้วยังมีสุคติภพเป็นที่ไป ณ เบื้องหน้า ดังแสดงไว้ในคาถาว่า สมปราโย จ สุคคติ แลสัมปรายภพจะเป็นสุคติ ดังนี้ คนนเจ ตรมานาน ชิมห์ คจฺฉติ ปุงฺคโว เป็นต้น ความว่า เมื่อฝูงโคข้ามฟากอยู่ ถ้าโคผู้นำฝูงไปคด โคทั้งหมดนั้นก็ไปคดตามกัน ถ้าโค ผู้นำฝูงไปตรง โคทั้งปวงนั้นก็ไปตรงตามกัน ข้อนี้ฉันใด เอวเมว มนุสฺเสส โย โหติ เสฏฐสมมโต ฯ ในหมู่มนุษย์ก็อย่างเดียวกันฉันนั้น ถ้าท่านผู้ได้รับสมมติให้เป็นใหญ่ ประพฤติไม่เป็นธรรมน่าที่ ประชาชนนอกนี้ก็จะประพฤติไม่เป็นธรรมบ้าง ถ้าท่านประพฤติเป็นธรรม ก็ชักนำประชานิกรให้ ประพฤติเป็นธรรมบ้าง ถ้าพระราชาไม่ตั้งอยู่ในธรรมในสัตย์ รัฐจังหวัดทั้งปวงก็อยู่ไม่เป็นสุข สำราญ แม้แต่สมเด็จพระโลกุตมาจารย์ผู้ประเสริฐเลิศกว่าศาสดาทั้งปวงในพิภพ ก็ทรงสักการะ เคารพพระธรรมเป็นใหญ่ มีเรื่องเล่าไว้ว่า เมื่อครั้งพระองค์แรกตรัสรู้ เสด็จประทับอยู่ใต้ร่มไม้อช ปาลนิโครธ ใกล้ฝั่งแม้น้ำเนรัญชรา ณ อุรุเวลาประเทศพระองค์ทรงพระดำริเห็นเหตุว่า ความ ไม่มีที่เคารพเชื่อถือเป็นความลำบาก แลทรงเลือกหาผู้ที่พระองค์ควรสักการะเคารพ ก็มิได้พาน พบสมณพราหมณ์ผู้ใดผู้หนึ่ง ซึ่งทรงคุณคือศีล สมาธิ ปัญญา แลวิมุติพิเศษ ยิ่งกว่าพระองค์ แต่ดังนั้นก็ยังทรงสักการเคารพ