พระราชจรรยาของสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ : หน้า 298/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ๓๐๓ ผู้ใหญ่เอาใจใส่ผู้น้อย ช่วยเป็นธุระ รู้สึกทุกข์ด้วยในกิจการ ผู้น้อยจะได้เห็นสำคัญ เอาเป็นที่พึ่ง นำ พักอาศัย มีความเยื่อใยเคารพนับถือ ตั้งใจทำกิจในหน้าที่ด้วยความภักดี เหล่านี้ ผู้ทำชื่อว่าปฏิรูป การี ทำตามสมควร แก่บุคคล สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงตั้งพระองค์ในปฏิรูปการเบื้องต้น ย่อมเป็นที่นับ ถือของอเนกชนนิกร ด้วยพระชาติสมบัติ ดังพระองค์ตรัสไว้ในบาลีประเทศว่า อุปโน สุขาโต มาติ โต จ ปิติโต จ มีพระชาติอันดี ทั้งฝ่ายสมเด็จพระชนนี ทั้งฝ่ายสมเด็จพระชนกนาถ เป็นอุภัยปักษ์ สํสุทธคหณิโก ประสูติจากพระครรภ์อันบริสุทธิ์ อกฺขิตฺโต อนุปกฏโฐ ชาติวาเทน ไม่มีใคร คัดค้านติเตียนได้ด้วยกล่าวถึงพระชาติ แลได้เสด็จเถลิงถวัลยราชมไหศวรรยสมบัติ เป็นพระมหา กษัตริยเจ้าปฐพีมลฑล แต่ดังนั้น ยังทรงอ่อนน้อมแก่ท่านวุฒิชนผู้เจริญวัย ดังทรงยกย่องพระบรม วงศานุวงศ์ผู้ใหญ่ เจริญพระชนมพรรษาไว้ในกุลเชษฐ์ ทรงแสดงเคารพเป็นพิเศษ ตามสมควร ได้ ในคำว่า กุเล เชฏฐาปจายี อ่อนน้อมแก่ผู้ใหญ่ในกระกูล, แลทรงยกย่อมพระราชวงศ์ผู้น้อยให้ บริบูรณ์ด้วยอิสริยยศ ดังทรงสถาปนาพระโอรสแลพระธิดาในสมเด็จเจ้าฟ้า อันมีพระชนนีทรงศักดิ์ ชั้นสมเด็จ ขึ้นดำรงพระยศเป็นพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าทุก ๆ พระองค์, แลทรงบำเพ็ญญาตัตถ จริยาปกครองพระญาติ ทรงยกย่อมให้ดำรงอยู่ในอิสริยยศโดยฐานานุศักดิ์ โปรดให้รับราชการตาม ควรแก่สามารถด้วยปัคคหกิจ แลทรงบำราบห้ามกัน มิให้ประพฤติผิดจากธรรมของราชกระกูลด้วย นิคคหอุบาย, ทรงตั้งธรรมเนียมในพระราชวงศ์ให้กราบบังคมทูลพระกรุณาก่อน จึงเสด็จต่างถิ่นได้ พระราชนิยมนี้ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ตั้งให้พระบรมวงศ์ผู้ใหญ่ เป็นเจ้าหน้าที่กำกับพระ ราชวงศ์ ช่วยสนองพระเดชพระคุณในพระราชกรณียกิจ นี้ให้กราบบังคมทูลแทนพระราชวงศ์ซึ่งมี กิจจักเสด็จต่างด้าว พระราชจรรยานี้ เพื่อป้องกันพระราชวงศ์ไว้ให้ทรงพระเกียรติยศเกียรติคุณ สม แก่ขัตติยสกุล อันสูงศักดิ์ ด้วยนิคคหอุบาย นอกจากนี้ยังทรงนับถือสนิทฉันพระญาติ หาทรง รังเกียจโดยต่ำศักดิ์ไม่ แลทรงชุบเลี้ยงข้าราชการทั้งฝ่ายทหารแลพลเรือน ให้ตั้งอยู่ในฐานันดรศักดิ์ ตามสมควรแก่ตระกูล แลความชอบส่วนหนึ่งแล้ว ยังทรงพระอารีในส่วนตนอีกโสดหนึ่ง แก่พระ ญาติแลข้าราชการฉันคนคุ้นเคยสนิท ลางคราวทรงแสดงพระองค์ฉันมิตรบ้างก็มี ข้อนี้จึงเห็น เช่น พระราชทานเลี้ยงโปรดให้นั่งร่วมโต๊ะเสวย เป็นส่วนทรงแสดงมิตรธรรม, มุขมาตยาธิบดีที่ได้รับ ก็มีปีติโสมนัสชื่นบานอยู่แล้ว ยิ่งได้รับ ย่อมเหล่านั้น แม้เพียงเข้าเฝ้าแลรับพระราชทานดำรัส พระราชทานราชูปถัมภ์ ก็ยิ่งแช่มชื่นทวีขึ้นด้วยความจงรัก โรบยก