พระเจดีย์และการประดิษฐานพระพุทธรูป : หน้า 24/390

(สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส) ๒๔ ปางมารวิชัย หน้าพระเพลากว้าง ๕ ศอกคืบ ๕ นิ้วมีเศษ และเชิญลงมาแต่ง ณ กรุงเทพ ฯ ครั้นเสร็จทรงปิดทองแล้ว เชิญไปประดิษฐาน ณ พระอุโบสถวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม ที่ ทรงสถาปนาขึ้นใหม่ในจังหวัดสวนดุสิต แล้วมีมหกรรมการสมโภชเป็นมโหฬารบูชา และทรงตั้งไว้ เป็นสมบัติของพุทธศาสนิกชนทั่วทุกหมู่เหล่า เพื่อกระทำสักการบูชา เจริญพุทธานุสสติ น้อมจิต ไปในกุศลสัมมาปฏิบัติทางสุคติและนิสสรโณบาย และพุทธปฏิมากรพระพุทธชินราชเจ้าที่ทรง หล่อขึ้นพระองค์นี้ นับว่าเป็นอุทเทสิกเจดีย์ สร้างขึ้นเฉพาะสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า แท้จริง พุทธเจดีย์มีประเภทเป็น ๓ คือ สารีริกเจดีย์พระเจดีย์ที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ นี้มีพระบรม พุทธานุญาตไว้ เมื่อใกล้จะเสด็จดับขันธปรินิพพาน ให้สร้างขึ้น ณ สถานที่เป็นที่ประชุมถนนใหญ่ ทั้ง ๔ สำหรับเป็นที่สักการบูชาของมหาชน เจริญกุศลอันจะเป็นไปเพื่อประโยชน์สุขสิ้นกาลนาน เมื่อพระองค์เสด็จดับขันธปรินิพพาน พวกมัลลกษัตริย์จัดการถวายพระเพลิงเสร็จแล้ว แบ่งพระ สารีริกธาตุแจกแก่กษัตริย์และพราหมณ์เจ้านครนั้น ๆ ผู้ถือพระพุทธศาสนาเป็น ๒ ส่วนด้วยกัน ต่างองค์สร้างพระสถูปลงแล้ว เชิญพระสารีริกธาตุบรรจุไว้ในนั้น เป็นครั้งแรก และอังคารเจดีย์ คือพระสถูปที่บรรจุพระอังคาร อันพวกโมริยกษัตริย์เมืองปิปผลิวันไปไม่ทันแบ่งพระสารีริกธาตุ เชิญไปบรรจุไว้ ก็นับเข้าในสารีริกธาตุเจดีย์ นี้เป็นพุทธเจดีย์ชนิดหนึ่งบริโภคเจดีย์ คือพระสถูปที่ บรรจุบริขารที่สมเด็จพระบรมศาสดาจารย์ ทรงทำพุทธบริโภคมีบาตรทรงเป็นต้น และพระคันกุฎี ที่ประทับในพุทธนิวาสสถานนั้น ๆ มีพระเชตะวันเป็นต้นนี้เป็นพุทธเจดีย์อีกชนิดหนึ่ง, อุทเทสิก เจดีย์ คือเจดียสถานหรือเจดียวัตถุ เป็นที่ระลึกถึงสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้ามีพระบรมนุญาติ ไว้เมื่อใกล้จะเสด็จดับขันธปรินิพพานทรงแสดงสถาน ๔ ตำบล คือสถานที่ประสูติ สถานที่ตรัสรู้ สถานที่ทรงแสดงพระธรรมจักรประถมเทศนา และสถานที่ดับขันธปรินิพพาน ว่าเป็นเจดียสถาน ควรดูควรเห็น เป็นที่ตั้งแห่งความสังเวชของกุลบุตรผู้มีศรัทธา ในกาลเป็นลำดับมา พระ สารีริกธาตุที่เป็นของแท้ก็หาได้ด้วยยาก จึงมีผู้สร้างพระสถูปบรรจุอักษรแสดงพระธรรมคำสั่งสอน ของพระพุทธเจ้า เช่น คาถา เย ธมฺมา เป็นต้น นี้ก็นับเข้าในอุทเทสเจดีย์ ในกาลเป็นภายหลัง มีผู้เห็นอำนาจประโยชน์แล้วและสร้างพระพุทธปฏิมากรด้วยวัตถุต่าง ๆ มีศิลาและโลหะเป็นต้น ให้ต้องตามพระพุทธลักษณะที่ระบุไว้ในพระคัมภีร์เท่าขนานบ้าง ใหญ่บ้าง เล็กบ้าง ต่าง ๆ กัน ตามกำลังศรัทธา และความนิยมในฝีมือช่าง พระพุทธปฏิมากรนี้ก็นับเข้าในอุทเทสิกเจดีย์นี้เป็น พุทธเจดีย์อีกชนิดหนึ่งซึ่งสร้างกันเป็นพื้นในภายหลังมา