ความสำคัญของพระอานนท์เถรในพระพุทธศาสนา : หน้า 278/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ២៨ព ขอให้ตรัสบอกว่าใครเป็นพหุสุต, รับสั่งให้ถามภิกษุสงฆ์, พราหมณ์เข้าไปหาภิกษุสงฆ์ไต่ถาม ทราบความว่า พระอานนท์เถรเจ้าเป็นยอดพหุสสุดในสาวกนิกร ก็บูชาพระเถรเจ้าด้วยจีวรอย่างดี มีราคาถึงพันกษาปณ์ ในเวลาที่สมเด็จพระบรมโลกนาถยังทรงพระชนม์อยู่ พระผู้เป็นเจ้าก็ได้ อนุเคราะห์บริษัท ๔ เหล่า คือ ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา ด้วยแสดงธรรมให้โอวาททา นุศาสน์เสมอมา ครั้นเมื่อสมเด็จพระบรมศาสดาเสด็จดับขันธปรินิพพานแล้ว พระเถระเจ้าก็ได้ มีพระมหากัสสปะเป็นประธานในการทำสังคายนาพระ เป็นผู้วิสัชนาพระธรรมแก่พระภิกษุสงฆ์ ธรรมวินัยให้ตั้งไว้เป็นหลักพระศาสนาสืบต่อไป ถึงในฝ่าฆราวาสสมณฑล บุคคลผู้พหุสสูตก็ย่อมเป็นที่พึ่งพำนักของผู้อื่นด้วย เหมือนกัน ในชั้นต่ำ ตั้งแต่คฤหบดีผู้เป็นใหญ่เฉพาะแต่ในตระกูลหนึ่งขึ้นไปจนถึงพระราชามหากษัตริย์ผู้ได้ มุรธาภิเษกแล้วเป็นที่สุด เมื่อเป็นพหุสสุตบุคคล ก็สามารถจะรักษะประชุมชนผู้อยู่ใต้อำนาจ โดยสะดวกดี อุบายโกศลคือความเป็นคนฉลาดในอุบายวิธีสำหรับประกอบกิจนั้น ๆ เพื่อป้องกัน ภยันตรายแลขวนขวายหาสุขให้แก่กัน เป็นผลมีพาหุสัจจะนั้นเป็นมูลเดิม. สมเด็จพระบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงพระปรีชารอบรู้อรรถธรรม เช่นพระราช นิพนธ์เทศนาเสือป่าแลจตุราริยสัจจเทศนาอเนกพิธวิทยาทั้งในส่วนศกสมัยแลในปรสมัย เป็นที่พึ่ง อันใหญ่ของพรบรมวงศานุวงศ์ข้าทูลละอองธุลีพระบาท ตลอดลงไปถึงอาณาปราะชาษฎร์ข้าขอบ ขันธสีมา ต้องด้วยพระคาถาพุทธภาษิตสรรเสริญว่า หิโต พหุนน์ ปฏิปชช โภเค บุคคลใดปฏิบัติโภคสมบัติ ดำรงฆราวาสวิสัย เกื้อกูลให้เป็นประโยชน์แก่ชนเป็นอันมาก ติ เทวตา รกฺขติ ธมฺมคุตต์ เทวดาย่อมรักษาบุคคลนั้น อันธรรมคุ้มครองรักษา พหุสฺสต์ สีลวตูปปนน ธมฺเม ฐิติ น วิชหาติ กิตฺติ เกียรติคุณย่อมไม่ละบุคคลนั้น ผู้เป็นพหุสสุต มีอรรถธรรมได้สดับมาก ประกอบด้ยศีลาจารวัตร สถิตในธรรม