ปฏิรูปเทสวาโจ และความสำคัญของประเทศไทยในพระพุทธศาสนา : หน้า 313/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ปฏิรูปเทสวาโจ จ เอตมุมงฺคลมุตฺตม์ ความอยู่ในประเทศอันเหมาะเจาะ เป็นมงคลอันสูงสุดอย่างหนึ่ง ๓๑๘ แม้ในฝ่ายพระศาสนา ก็ยังต้องเลือกหาปฏิรูปเทสเป็นที่ตั้ง สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงสถาปนาพระพุทธศาสนาขึ้นในกรุงราชคฤห์ก่อนในที่อื่น ก็ด้วยเหตุนี้เอง ภายหลังต่อมาชมพู ทวีปกลายไป ไม่เป็นปฏิรูปเทสแห่งพระพุทธศาสนา เพราะพวกพุทธศาสนิกหย่อนกำลัง ไม่อาจ ทานพวกถือศาสนาอื่น จึงต้องย้ายไปตั้งในประเทศอื่นที่รวมประเทศไทยเข้าไว้ด้วย ฐานะอยู่ได้จนทุกวันนี้ แลช่วยกันทำนุบำรุงให้เจริญทวียิ่งกว่าประเทศนั้น ๆ ซึ่งยังรักษา ประเทศไทยนี้เป็นปฏิรูปเทสแห่งอิสรภาพของชาติไทย ตั้งสืบกันมาได้นานหลายชั่วบุรุษ ยุค แม้ถูกชาติอื่นย่ำยีในลางครั้ง ก็ยังกลับตั้งเป็นอิสระขึ้นได้อีก แม้เมื่อประเทศใกล้เคียงที่ได้ เคยเป็นคู่ขันในสงคราม ตกอยู่ใต้อำนาจแห่งชาติอื่น ย่อมสามารถทรงตัวอยู่ได้เป็นอย่างนี้ มี เพราะเป็นปฏิรูปเทส ประกอบกับความรักถิ่นฐานแลความกล้าหาญสามารถป้องกันไว้อยู่ของชาติ แสเป็นปฏิรูปเทสแห่งพระพุทธศาสนา ซึ่งเป็นคู่กับพระราชอาณาจักรสืบมาจนกาลทุกวันนี้ สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินเป็นอุปถัมภก ได้รับความยกย่องสรรเสริญทั่วโลกว่า มีพระพุทธศาสนา เจริญรุ่งเรืองยิ่งกว่าทุกประเทศ. สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า กับรัฐบาล ทรงวิจารณ์พระ ราชกรณียะโดยกุสโลบาย เพื่อป้องกันอิสรภาพแลสัมบูรณภาพแห่งรัฐมณฑล แลถาวรภาพแห่ง พระพุทธศาสนา พระราชจรรยานี้ได้ปัจจัยเป็นประโยคสมบัติ จักสำเร็จเป็นสวัสดิมงคลอันล้ำเลิศ แด่ พระองค์กับรัฐบาล แลทวยราษฎร์มีประเทศไทยนี้เป็นชาติภูมิทั่วกัน จัดเป็นงคลวิเศษที่ต้น อันเป็นเหตุให้สำเร็จผลคือปฏิรูปการิตาข้อที่ ๒ ต่อไป อยู่ในถิ่นใด ทำให้พอเหมาะแก่ถิ่นนั้น ชื่อว่าปฏิรูปการี ผู้ทำให้เหมาะ เช่น คณะผู้ ตั้งอยู่ดอน สมควรเป็นผู้ชาญในทางบก เดินทางไว้แลอดทน ขึ้นเขาลงเขาคล่องแคล่ว บุกป่าฝ่า ดงได้ปรุโปร่ง ตลอดถึงรู้จักทาหาเลี้ยงชีพแลอุบายป้องกันตนตามสมควรแก่ถิ่น ผู้ตั้งอยู่ชายทะเล สมควรเป็นผู้ชำนาญในการเดินเรือ อาจฝ่าคลื่นฝืนลมด้วยความกล้าหาญแลความอดทน ตลอดถึงรู้จักว่า ตนจักตั้งอยู่ได้จักเป็นอยู่ได้ด้วยประการไร เช่นนี้ ชื่อว่าปฏิรูปการี ผู้ทำให้ เหมาะ, แม้อยู่ในปฏิรูปเทสแล้ว แต่หาเป็นปฏิรูปการไม่ ย่อมไม่ได้ผลแห่งการอยู่ในถิ่นนั้น เช่น ตั้งอยุในประเทศมีพื้นที่เป็นทำเลดี ควรแก่การเพราะปลูกมีทำนาเป็นต้น แต่ไม่ตั้งหน้าทำ ไม่ตั้ง หน้าบำรุงให้ถึงขนาด พืชพันธุ์