สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส : หน้า 34/390

(สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส) ๓๔ สมเด็จพระบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงประกอบด้วยพระคุณข้อนี้ มีพระปรีชาจัด ราชกิจให้เป็นไปสมแก่สมัย ตั้งพระราชหฤทัยป้องกันสรรพภัยพิบัติ เพื่อมิให้เกิดขึ้นแก่รัฐมณฑล และประชาชนข้าขอบขัณฑสีมา การใด ๆ จะเป็นไปเพื่อหิตานุหิตประโยชน์ ก็ทรงจัดขึ้นโดย สามารถ ดำรงความเป็นเอกราชให้เกษมถาวรสืบมา ความผาสุกสวัสดีของอาณาจักรและพสก นิกร ย่อมอาศัยพระมหากษัตริย์ผู้ปกครองเป็นที่ตั้งสมจริงดังพระพุทธภาษิตในจตุกกนิบาตอัง เมื่อโคทั้งหลายข้ามฟากไปอยู่ อุช คจฉติ ปุงคโว คุตตรนิกายว่า คุนญฺเจ ตรมานาน ถ้าโคผู้นำฝูงไปตรง. สพฺพา ตา อุช คจฺฉนฺติ เนตโต อุช คเต สติ เมื่อมีผู้นำไปตรงเช่นนั้น โคทั้งหลายนั้นย่อมไปตรงตามกัน เอวเมว มนุสเสส ในหมู่ มนุษย์ก็อย่างเดียวกัน โย โหติ เสฎฐสมมโต ท่านผู้ใดได้รับสมมติให้เป็นผู้ใหญ่ โส สเจ ธมฺม สเจ ถ้าท่านผู้นั้นประพฤติเป็นธรรมไซร้ ปเคว อิตรา ปชา น่าที่ประชาชนนอกนี้จะ ประพฤติเป็นธรรมบ้าง สพฺพ์ รฏฐ์ สุข เสติ ราชา เจ โหติ ธมฺมิโก ถ้าพระราชาตั้งอยู่ในธรรม รัฐจังหวัดทั้งปวงก็อยู่เป็นสุข ดังนี้ พระคุณคืออุบายโกศลนี้ เป็น มงคลวิเสสที่ ๒. ภาพ พระราชจริยารัฏฐาภิบาลโนบายนั้น คือราชกรณียกิจที่ทรงจัดขึ้นด้ว จที่ทรงจัดขึ้นด้วยพระบรมเดชานุ เพื่อเป็นประโยชน์คุณแก่ราชอาณาจักรกับทั้งประชาชนข้อขอบขัณฑสีมา การในขวบหลัง ตั้งแต่ กันยาย ศก ๑๒๑ ถึง สิงหาคม ศก ๑๒๒ นี้ ที่ควรยกขึ้นพรรณนา ฝ่ายพระพุทธจักร เมื่อครั้งเพลิงไหม้พระพุทธปารางค์ปราสาทในวัดพระศรีรัตนศาสดา ราม ในพระบรมมหาราชวัง อันเป็นที่ใกล้พระอุโบสถที่ประดิษฐานพระมหามณีรัตนปฏิมากรศรี พระนครนี้ ที่นิยมนับถือของพุทธศาสนิกประชาชนคฤหัสถ์บรรพชิตทั่วกันไป สมเด็จพระบรม บพิตรพระราชสมภารเจ้าได้ทรงอัญเชิญพระมหามณีรัตนปฏิมากรจากสถานอันใกล้อันตรายจะไว้ ในมิได้เวลานั้น ไปไว้ ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ให้เป็นที่สิ้นความหวาดหวั่นของคนทั้งหลาย ครั้งรุ่งขึ้นทรงอัญเชิญพระมหามณีรัตนปฏิมากร โดยขบวนแห่พร้อมด้วยพระบรมราชอิสริยยศไป ประดิษฐานไว้ตามที่มีการสมโภชข้อนี้แสดงให้เห็นว่า มีพระราชหฤทัยจอดอยู่ใน (๑) องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๙๙. สมเด็จพระบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า