พระโพธิสัตว์และคุณสมบัติของธิติ : หน้า 297/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ព០២ บากบั่นของลูกผู้ชาย ยังไม่บรรลุผลนั้นแล้วหยุดความเพียรเสีย จักไม่มีเพียงเท่านี้ก็เห็นได้แล้วว่า พระองค์ทรงพระธีติเพียงไร โพธิสัตว์ พระโบราณาจารย์ซ้ำยังสำแดงพระธิติของพระองค์ในกาลเป็นพระ บำเพ็ญพระบารมีเพื่อพระโพธิญาณมาในอเนกชาติด้วยเพื่อช่วยสนับสนุนพระธิติใน ปัจฉิมชาติ อย่างไรก็ตาม คงได้ความว่า ท่านผู้ทรงคุณเช่นนั้นผู้ยังมิได้บรรลุพระโพธิญาณ ท่าน จัดเป็นพระโพธิสัตว์ ที่ได้แก่พระมหาบุรุษดังกล่าวแล้ว เพียงธรรมที่ไม่ถึงพระสัมมาสัมโพธิญาณ เว้นธิติเสีย ไม่พึงบรรลุได้เหมือนกัน เพราะอย่างนั้น ท่านจึงได้จัดกุกกุจจะ ความรักรำคาญ หรือความมักจืดจางอันเป็นปฏิปักษ์แก่ธิติเป็นนิวรณ์ชนิดหนึ่ง อันขัดขวางต่อการเจริญภาวนา อัน ผู้บำเพ็ญจะพึงละเสีย ย่อมเป็นผู้มั่นในพระศาสนา ไม่อุทิศศาสดาอื่นที่เรียกว่า อัญญสัตถุเทส คือ ไม่เข้ารีตอื่น แต่ที่ศาสดาทรงยกย่องเป็นเอตทัคคะ คือเป็นยอดเยี่ยมคือพระอานนท์ ท่านจะถูกพระเทวทัตต์ชักชวนเข้าพวก แต่มิได้ยอมตาม แลท่านทำการในหน้าที่พุทธอุปัฏฐาก ด้วย ความตั้งใจมานานตราบเท่าปรินิพพานแห่งพระศาสดา ไม่ทำชั่วคราวแล้วแลจืดจางเสียดุจ สาวกอื่น พระศาสดาได้ความสะดวกพระหฤทัยในอันบำเพ็ญพุทธกิจ ชะรอย ธิติเป็นคุณสมบัติอันจะพึงปรารถนาทั้งในคดีโลก ทั้งในคดีธรรม ด้วยประการฉะนี้ สมเด็จพระบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงมั่นอยู่ในรัฏฐาภิบาลโนบาย ทั้งที่ทรงรับต่อ จากสมเด็จพระบรมเชษฐาธิราชเจ้า ทั้งที่ทรงพระราชดำริขึ้นใหม่ คอยเพิกถอนอุปสรรคแห่งพระ ราชอาณาจักรเสีย แลนำไปสู่ความเป็นอิสระแก่ใจ ความบริบูรณ์ไม่บกพร่องแลความตั้งใจมั่งคน ธิตินี้จัดเป็นมงคลอย่างสูง เป็นเหตุนำมาซึ่งสวัสดีนับเป็นมงคลวิเศษประการที่ ๒. พหุปปิยตา ความเป็นที่รักของคนมาก คุณข้อนี้เป็นผลสำเร็จมาแต่ประโยคสมบัติ คือ ปฏิรูปการิตา ความเป็นผู้กระทำสมควร, ชนที่เป็นญาติแห่งกันประพฤติตนตามฉันที่เป็นญาติ คือ นับถือกันตามสมควร ญาติผู้น้อย เคารพคารวะญาติผู้ใหญ่ ญาติผู้ใหญ่เล่า ก็แสดงความเมตตา กรุณาต่อญาติผู้น้อย ไม่ดูหมิ่นดูแคลนกันเพราะเป็นอิสริยยศอำนาจ ศฤงคารแลบริวาร ชนที่เป็น มิตรแห่งกันประพฤติตนตามฉันที่เป็นมิตร เมื่อมีกิจเกิดขึ้น ช่วยกันจัดทำให้สำเร็จตามสามารถ นับถืออย่างฉันญาติที่สนิท มีจิตคงที่ไม่เปลี่ยนผัน ในฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง ได้ทุกข์เสื่อมทรามลง หรือ ประสพสุขเจริญไพบูลย์ขึ้น คนที่เป็นเพื่อน บ้านกัน ประพฤติตนตามฉันที่เป็นเพื่อนบ้าน ไม่เอารัด เอาเปรียบกัน ต่างรักษาประโยชน์ ของกันและกัน ชนผู้นับเนื่องในหมู่เดียวกัน ประพฤติตนตาม ฉันที่เป็นพวกเดียวกัน