พระราชประสานวิธีการปกครองประชาชน : หน้า 262/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญญาณวรเถร) ๒๖๗ ของตน ๆ โดยปกติ อันจะรักษาความสงบ ก็จำต้องมีกำลังไว้ครบพอจะห้ามความกำเริบจลาจล ดุจคำในอรรถกถาว่า กฎเกน กณฏกุทธรณ์ บ่งหนามด้วยหนาม หรือหนาม ออกเอาหนามบ่ง ใช้ในข้อความเฉพาะเจาะจง อันจะต้องแก้ ด้วยอาการเช่นเดียวกัน กับที่เป็นเหตุเกิด เพราะฉะนั้น พระมหากษัตริย์ผู้ทรงพระปัญญาอันล้ำเลิศ จึงประกอบพระราโชบายหากำลังไว้ให้ บริบูรณ์ทุกประการ. สมเด็จ ฯ เจ้าทรงจัดธรรมิการักขา เพื่อรักษาความสงบของประชาชนในพระราชอาณา เขต ต้องตามเนติของพระมหากษัตริย์เจ้าดังนี้ เป็นพระราชประสานวิธีส่วนรัฏฐาภิบาลโนบายอัน สำคัญประการหนึ่ง. อนึ่ง ทรงพระมหากรุณาปกรองอาณาประชาราษฎร์ทั้งหลาย ด้วยพระบรมราโชบาย ๒ ประการ คือ นิเคราะห์ กำราบปราบปราม ได้แก่พระเดชประการหนึ่งปเคราะห์ คือ ยกย่อง สนับสนุน ได้แก่พระคุณประการหนึ่ง โดยทำนองมารดาบิดาปกครองบุตรธิดาด้วยปศาสนวิธี อันมีมาในสิงคาลกสูตร ในทีฆนิกาย ปาฏิกวรรคว่า ปาปา นิวาเรนติ ห้ามไม่ให้ทำความชั่ว ด้วยทรงตั้งพระราชกำหนดกฎหมายห้ามปรามประชาชนทั้งหลายไม่ให้ประพฤติกายวจีทุจริตซึ่ง เป็นทางผิด เบียดเบียนกันแลกันให้เดือดร้อนยากไร้เหมือนต้นไม้มีพิษ เมื่อผลิดอกออกผล อันจะ ทำมหาชนผู้บริโภให้ถึงอันตรายพิบัติ เจ้าของคอยกำจัด เด็ดดอกปลิดผลทิ้งเสีย เป็นอาการของ นิเคราะห์ คือกำราบปราบปรามประการหนึ่ง กลยาเณ นิเวเสนฺติ ให้ตั้งอยู่ในความดีงาม สิปป์ สิกขาเปนติ ให้ศึกษาศิลปวิทยาด้วยความที่ทรงขยายการศึกษา อักขรสมัยออกไปทั่วพระ ราชอาณาจักร ทั้งวิชาช่างอันเป็นที่พึงพำนักในทางชีวิตโตบาย ให้กุมารกุมารทั้งหลายได้เล่าเรียน ศึกษามาแต่ย่อมเยาว์ กล่อมเกลานิสัยใจคอ ให้รู้จักผิดชอบคุณโทษประโยชน์มิใช่ประโยชน์ แล ศิลปะมาในชั้นต้น ครั้งถึงคราวเป็นวิญญูชนเติบโตขึ้น ฝ่ายสตรีได้เป็นกุลสตรี และเป็นบุรพการินี ที่ดี ฝ่ายบุรุษโดยมากให้เป็นลูกเสือ ครั้นเมื่อเรียนกเสร็จวิทยา ลาออกจากศึกษาสถาน ลาง พวกที่เข้ารับราชการก็ให้ได้รับความฝึกฝนในหน้าที่ทำ เป็นเสือป่า เสือน้ำ ได้ซ้ำเติมการฝึกหัด นิสัยใจคอแลวิทยาอีกวาระหนึ่ง ลางพวกครั้นได้บรรพชาอุปสมบทในพระพุทธศาสนา ก็บำเพ็ญ การศึกษาเล่าเรียนพระธรรมวินัย เป็นนักธรรม เป็นเปรียญชั้นตรี ชั้นโท ชั้นเอก เป็นมูลราก ของพระศาสนา โดยพระบรมราชูปถัมภ์ อบรมพสกเหล่านั้น ให้มีอัธยาศัยประณีตยิ่งขึ้น พร้อม ทั้งไตรทวารอีกการหนึ่ง เมื่อลาสิกขาแล้วเข้ารับราชการเป็นทหารหรือตำรวจ ก็ได้รับการศึกษา เล่าเรียน ฝึกหัดนิสัยใจคออีก