จักกวัตติวัตรและการปกครองตามหลักธรรม : หน้า 158/390

១៦២ สมเด็จพระญาณสังวรสมเด็จพระสังฆราชสกลมหาสังฆปริณายก สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้าได้ทรงตั้งอยู่ในทศพิธราชธรรม และบารมีธรรมโดย พระราชประสงค์ ซึ่งมีข้อศีลรวมอยู่ด้วยแล้ว ชื่อว่าได้ทรงปฏิบัติพระองค์อยู่ในวรรณวัฑฒนธรรม พร้อมด้วยอายุวัฑฒนธรรม จึงรับพระราชทานถวายวิสัชนาวรรณวัฑฒนธรรม เป็นมงคลวิเสสที่ ๒ ต่อจาก อายุวัฑฒนธรรมที่ได้รับพระราชทานถวายวิสัชนาเป็นมงคลวิเสสที่ ๑ พระราชจริยารัฏฐาภิบาลโนบายนั้น คือวิธีปกครองพระราชอาณาจักร จักถวายวิสัชนา สาธกในเบื้องต้นนี้ด้วยจักกวัตติวัตร ในจักกวัตตสูตร พระเจ้าจักรพรรดิ พระราชาผู้ยังจักรรัตนะ จักรแก้วคือจักรอันประเสริฐ มีพลานุภาพมาสารถครอบงำทุกประเทศในโลกให้อยู่ในอำนาจ เป็น ใหญ่ในแผ่นดิน มีมหาสมุทร ๔ เป็นขอบเขต ทรงชนะแล้ว เป็นพระราชาแห่งโลกโดยธรรม มี ราชอาณาจักรมั่นคง สมบูรณ์ด้วยรัตนะที่แปลว่า แก้ว คือสิ่งที่ประเสริฐสุด ๗ ประการ คือ ๑. จักกรดนะ จักรแก้ว ๒. หัตถ์รตนะ ช้างแก้ว ๓. อัสสรานะ ม้าแก้ว ๔. มณีรตนะ มณีแก้ว ๕. อิตถีรัตนะ นางแก้ว 5. คหปติรัตนะ คฤหบดีแล้ว ๗. ปริณายกรดนะ ปริณายกแก้ว ทรงอาศัยธรรม ทรงสักการะธรรมทรงความเคารพธรรม ทรงนับถือธรรม ทรงบูชาธรรม ทรง ยำเกรงธรรม ทรงมีธรรมเป็นธงชัย ทรงมีธรรมเป็นยอด ทรงมีธรรมาธิปไตย คือมีธรรมเป็น ใหญ่ ทรงจัดการรักษาป้องกันและคุ้มครองอันเป็นธรรม ในชนภายใน ในหมู่พล ในหมู่กษัตริย์ ผู้ได้รับราชาภิเษก ในหมู่กษัตริย์ประเทศราช ในพวกพราหมณ์และคฤหบดี ในชาวนิคมและ ชนบททั้งหลาย ในพวกสมณพราหมณ์ ในหมู่เนื้อและนก การกระทำสิ่งที่เป็นอธรรมอย่าเป็นไป ในแว่นแคว้น บุคคลเหล่าใดในแว่นแคว้นไม่มีทรัพย์ จึงให้ทรัพย์แก่บุคคลเหล่านั้น สมณ พราหมณ์เหล่าใดในแว่นแคว้นงดเว้นจากความเมาและความประมาทตั้งมั่นอยู่ในขันติและโสรัจจะ ฝึกตนแต่ผู้เดียว สงบตนแต่ผู้เดียว ให้ตนดับกิเลสอยู่แต่ผู้เดียว จึงเข้าไปสาสมณพราหมณ์ เหล่านั้นโดยกาลอันสมควร ไต่ถามสอบถามถึงกุศลอกุศล กรรมมีโทษ กรรมไม่มีโทษ กรรมเวร เสพ กรรมไม่ควรเสพ กรรมเป็นไปเพื่อไม่เป็นประโยชน์เพื่อทุกข์สิ้นกาลนาน กรรมเป็นไปเพื่อ ประโยชน์เพื่อสุขสิ้นกาลนานเมื่อฟังคำของสมณพราหมณ์ เหล่านั้นแล้ว สิ่งใดเป็นอกุศล พึงละ เว้นสิ่งนั้นเสีย สิ่งใดเป็นกุศลจึงถือประพฤติ นี้แลคือ จักกวัตติวัตรอันประเสริฐนั้น จักกวัตติวัตร คือวัตรที่พึงปฏิบัติของพระเจ้าจักรพรรดิ เก็บความจากบาลีและอรรถกถา จดเป็นข้อได้ ดังนี้