พระราชอำนาจและภารกิจของสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ : หน้า 260/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ๒๖๕ สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงประกอบด้วยพระคุณข้อนี้ มีพระปรีชาจัดราชกิจให้ เป็นไปสมแก่กาลเทศะสมัย ตั้งพระราชหฤทัยป้องกกันสรรพภัยพิบัติ เพื่อมิให้เกิดมีขึ้นแก่รัฐ มณฑล แลประชาชนข้าขอบขันธสีมา การใด ๆ จะเป็นเพื่อหิตานุหิตประโยชน์ก็ทรงพระกรุณา โปรดให้จัดขึ้นโดยสามารถ ดำรงความเป็นเอกราชให้เกษมถาวรสืบมา ความผาสุกสวัสดิ์ ของ ราชอาณาจักรแลพสกนิกรในรัฐจังหวัด ย่อมอาศัยพระมหากษัตริย์ผู้ปกครองเป็นที่ตั้ง สมจริงดัง พระพุทธภาษิตในจตุกกนิบาต อังคุตตนิกายว่า สพฺพ์ รฏฐ์ สุข เสติ ราชา เจ โหติ ธมฺมิโก ถ้าพระราชาทรงตั้งอยู่ในธรรม รัฐจังหวัดทั้งปวงก็อยู่เย็นเป็นสุขดังนี้ พระคุณคืออุบายโกศลนี้ เป็นมงคลวิเศษที่คำรบ ๒ พระคุณข้อนี้ เป็นรัฐประศาสนาวิธีอุดมคุณ ซึ่งเป็นเหตุสนับสนุนอปจายนธรรมข้อต้นให้ พอเหมาะแก่บุคคลแลธรรมนั้น ๆ ทั้งเป็นปัจจัยอันสำคัญเกื้อกูลแก่รัฏฐาภิบาลโนบายซึ่งต้องทรง ผ่อนผันยักย้ายให้สมควรแก่บุคคล เทศะแลกาละ ดังจะรับพระราชทานถวายวิสัชนา ต่อไปในข้อ อวสาน พระราชจรรยารัฏฐาภิบาลโนยายข้อ ๓ นั้น คือพระราชกรณียกิจที่สมเด็จ ฯ เจ้าทรงจัด ขึ้นด้วยพระบรมเดชานุภาพ เพื่อเป็นประโยชน์คุณแก่พระราชอาณาจักรแลพระพุทธจักร กับทั้ง ประชาชนขาขอบขันธสีมา จะยกขึ้นพรรณนาโดยเอกเทศพอเป็นนิทัศนนัย ๑ ในฝ่ายพระราชอาณาจักร แผนกอารักกขา ได้ทรงจัดตั้งกองทหารบก ทหารเรือง เสือ ป่า เสือน้ำ ลูกเสือ ตำรวจพระนครบาล ตำรวจภูธร แลตำรวจภูบาลขึ้นไว้ เพื่อรักษาความสงบ ในรัชสีมา ข้อนี้เป็นพระราชจรรยาของพระมหากษัตริย์เจ้ามาแต่ครั้งโบราณสมัย ในเวลาที่เป็น ชนเป็น ๔ จำพวก คือ กษัตริย์ ๑ พราหมณ์ แพศย์ ๑ กษัตริย์นั้น เป็นจำพวกที่มี ๑ ศูทร ๑ หน้าที่ป้องกันรักษาความสงบในรัฐจังหวัด จัดไว้ในจำพวกนี้ ทั้งท่านผู้ปกครองแลท่านผู้เป็นเชื่อ สาย พราหมณ์นั้น เป็นจำพวกขวนขวายในศาสนปฏิบัติ สันทัดในไตรเพทมีความรู้พิเศษเป็นครู ฝึกสอนกุลบุตร ให้เล่าเรียนศิลปวิทยา แลเป็นผู้อำนวยการบูชายัญพิธีต่าง ๆ แพศย์นั้น เป็น จำพวกประกอบในทงค้าขาย เป็นผู้จัดทำพัสดุทั้งหลาย ขึ้น เพื่อบำรุงสุขของชนทั่วไป ศูทรนั้น เป็นจำพวกไพร่คนกุลี ผู้ทำงานของผู้อื่นด้วยกำลัง