พระราชดำริเกี่ยวกับการทำนาและการบำรุงการเกษตร : หน้า 311/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ๓๑๖ วุฏฐิ ภูตา อุปชีวนติ เย ปาณา ปฐวิสสิตา ។ สัตว์ผู้อาศัยแผ่นดิน ย่อมฟังฝนเป็นอยู่ ธัญญาหารย่อมเป็นทรัพย์อันสำคัญของประเทศไม่มี อย่างอื่นวิเศษไปกว่า มีพระพุทธภาษิตแสดงข้อความนี้ว่า นตฺถิ ธัญญสม์ ธน์ ทรัพย์อันเสมอ ด้วยข้าวเปลือกย่อมไม่มี เพราะอย่างนี้ พระราชาจึงได้ทรงมุ่งบำรุงการทำนาเป็นราชภาระ เช่น พระเจ้ามหาวิชิตราช ได้พระราชทานพันธุ์ข้าวปลูกแก่พวกชาวนา แลพวกกษัตริย์ศากยะแลโกลิ ยะ ขวนขวายในการไขน้ำเข้านาในอาณาเขตของตน ในคราวน้ำน้อยจนเกือบจะวิวาทขึ้น เพราะ แย่งน้ำกัน. วิธีบำรุงการทำนาเป็นรัฐภิบาลโนบายประการหนึ่ง เป็นกิจอันจะพึงปรารถนา จำเดิมแต่โบราณกาลมาจนบัดนี้ รอบปีบริบูรณ์เพิ่มพูนเป็น พระราชทานอาหารบิณฑบาตไทยธรรมแด่ อนึ่ง ปีนี้มาประจวบสุรทินบรมราชสมภพบรรจบครบ อภิลักขิตมหามงคลสมัย ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลส่วนทานมัยอันวิเศษพระราชทานเลี้ยงพระบรม วงศานุวงศ์แลข้าราชการที่เป็น สหชาตและอุปชาต พระภิกษุสงฆ์ผู้สหชาตและอุปชาต พระราชทานเสมาแก่ทารกทาริกาที่เป็นนักเรียนแลลูกเสือ รวม ๔, ๐๘๘ คน ใน พระนครแลจังหวัดธนบุรี เป็นพระราชราชกุศลส่วนราชสังคหวัตถุ เรียกว่า สมมาปาส ผูกคล้องน้ำใจคนให้นิยมยินดีนักเรียนได้รับพระราชทานไปคนเดียวในสกุล หนึ่ง แต่สามารถผูกคล้องน้ำใจคนในสกุลนั้นตลอดถึงบรรพบุรุษ บรรพสตรี ให้มีความ จงรักภักดี เคารพนับถือ ซื่อสัตย์สุจริตด้วยได้เห็นพระเมตตาพระกรุณารู้สึกจับใจ ในสมเด็จบรม บพิตรพระราชสมภารเจ้าซึ่งทรงทำตามเงื่อนเค้าสมเด็จพระบรมนาถพระบาทสมเด็จพระปรมิทรม หาจุฬาลงกรณ์ พระจุลจอมเกล้าเจ้าสยาม ปิยมหาราช ซึ่งเป็นพระราชกุศโลบายอย่างดี ที่ดัก คล้องน้ำใจปวงประชา พระราชจรรยาสาธุปฏิบัตินี้ เป็นไปเพื่อทำนุบำรุงอิสรภาพ แลสัมบูรณ ภาพแห่งรัฐมณฑล ซึ่งเป็นผลเกิดแต่ถาวรภาพ ได้ปัจจัยเป็นประโยชน์สมบัติ จักสำเร็จสิริสวัสดิ์ มงคลอื่นล้ำเลิศแด่พระองค์แลทวยราษราษฎร์ ตามครางโอกาสนั้น ๆ ซึ่งจักอำนวยเหตุนำให้ เกิดผลเป็นรัฏฐาภิปาลโนบาล โดยบรรยายดังรับพระราชทานถวายวิสัชนามา ด้วยประการฉะนี้