แผ่เมตตาและผลบุญ : หน้า 48/390

(สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส) เย ต์ กต์ สุวิทิต ทินฺนํ ปุญฺญผล มยา ๔๘ สัตว์เหล่าใดทราบชัดว่า เราได้บำเพ็ญกุศลนั้นแล้ว เราขอให้ผลบุญแก่สัตว์เหล่านั้น ให้เป็นผู้มีส่วน ด้วยกัน เย จ ตตฺถ น ชานนฺติ เทวา คนตวา นิเวทย์ สัตว์เหล่าใดไม่รู้ข่าว ขอเทพเจ้าจงช่วยนำไปแถลง ให้อนุโมทนา สพฺเพ โลกมุห์ เย สตฺตา ชีวนฺตาหารเหตุกา มนุญฺญ์ โภชน์ สพฺเพ ลภนฺตุ มม เจตสา ។ สัตว์เหล่าในโลก ทุก ๆ หมู่ที่เป็นผู้มีอาหารเป็นเหตุ คือต้องอาศัยอาหารจึงจะสืบชีวิตเป็นอยู่ได้ ขอ สัตว์เหล่านั้นได้โภชนาหารอันเป็นที่เจริญใจทั่วหน้ากัน ด้วยน้ำจิตกล่าวคือบุญฤทธิ์ของเราเถิด พระเจ้าติโลกวิชัย มีพระราชอัธยาศัยอันงาม ในยามที่ทรงพระปรารภถึงหมู่สัตว์ จัดว่ามีพระเมตตา เป็นปุเรจาริก ได้ในพระคุณข้อนี้ ฯ เมตตานั้น ที่บุคคลแผ่ไปแก่กัน มีอยู่ ๒ สถาน คือ โอทิสสผรณา แผ่โดยอาการ เจาะจง ๑ อโนทิสสผรณา แผ่โดยอาการมิได้เจาะจง ๑ ฯ การแผ่โดยอาการเจาะจงนั้นได้แก่นิยม ตัวลงไปตรง ๆ โดยฐานที่ตนรู้จัก จึงเห็นอุทาหรณ์ในมารดาบิดามีความรักใคร่และหวังความ เจริญให้แก่บุตรธิดา ฯ ส่วนการแผ่โดยอาการมิได้เจาะจงนั้น ได้แก่ ปรารภทั่วไปไม่เลือก บุคคล มีพระเมตตาของสมเด็จพระเจ้าแผ่นดิน อันพระองค์ให้เป็นไปในประชาชนเป็น ข้ออ้าง ។ จัดว่า นัยหลังนี้ ย่อมขยายกว้างออกไปได้ตามอัธยาศัยของบุคคลจนไม่มีขอบเขตเป็นที่สุด เมตตาเจโตวิมุตติ ทำใจให้พ้นจากสิ่งที่กีดกันอันเป็นวัตถุแห่งปฏิฆะ ความ กระทบกระทั่ง ฯ เมตตาคุณ ย่อมเป็นเหตุมีกำลังฝังอยู่ในสันดาน ยังบุคคลให้ประกอบการอันเป็น ประโยชน์สุขแก่ผู้อื่น โดยเฉพาะบ้าง โดยมิได้เฉพาะบ้าง อนุรูปแก่เมตตาอันเป็นในวาระจิต เมตตาที่เป็นโอทิสสผรณา เป็นเหตุชักพามารดาบิดา ให้บำรุงเลี้ยงบุตร และให้บุตรปฏิการ ฉลองคุณท่าน ฝ่ายเมตตาที่เป็นอโนทิสสผรณา เป็นสมุฏฐานยังพระเจ้าแผ่นดินให้พิทักษ์รักษา ประชาราษฎรให้สุขเกษมและทำนุบำรุงให้สมบูรณ์ ฯ เมตตาที่เป็นไปโดยเจาะจง ย่อมมีมา โดยธรรมดา หาเป็นคุณประหลาดสักปานใดไม่ ถึงว่าอาจให้ไพศาลขึ้นไปกว่านั้นอีก ฯ ส่วน เมตตาปรารภทั่วไปนั้น ย่อมเป็นอัศจรรย์เกิดขึ้นในน้ำใจอันงาม ไกลจากริษยา และตระหนี่เป็น อาทิ ฯ ปกติของสัตว์โลกย่อมคิดเห็น แก่ตนเป็นที่ตั้ง