ธรรมราชาแห่งพระราชาจักรพรรดิ : หน้า 169/390

สมเด็จพระญาณสังวรสมเด็จพระสังฆราชสกลมหาสังฆปริณายก ๑๗๓ พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสถึงพระราชาจักรพรรดิไว้โดยความว่า พระราชา จักรพรรดิทรง ตั้งอยู่ในธรรม ทรงเป็นพระธรรมราชา ไม่ทรงยังจักรอันไม่มีพระราชาให้เป็นไปเมื่อพระองค์ตรัส อย่างนั้นแล้ว ภิกษุรูปหนึ่ง ได้กราบทูลว่า ใครเล่าเป็นพระราชาแห่งพระราชาจักรพรรดิผู้ตั้งอยู่ใน ธรรมเป็นธรรมราชา พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสว่าธรรมเป็นพระราชาแห่งพระราชาจักรพรรดินั้น ทำความเคารพธรรมนอบน้อมธรรม มีธรรมเป็นธง แล้วได้ตรัสว่าพระราชาจักรพรรดิทรงตั้งอยู่ในธรรมเป็นธรรมราชา ทรงอาศัยธรรม สักการะธรรม มีธรรมเป็นตราเป็นเบื้องต้น เป็น ธรรมาธิปไตย มีธรรมเป็นใหญ่ ทรงจัดแจงรักษาป้องกันคุ้มครองประกอบด้วยธรรม ในอันโตชน คนภายใน ในกษัตริย์ ในอนุยันตะคือราชบริพารในพลกาย ในพราหมณ์ - คฤหบดี ในชาวนิคม ชนบท ในสมณพราหมณ์ ในเนื้อ และนกทั้งหลาย ทรงจัดแจงรักษาป้องกันคุ้มครอง ทรงยังจักร ให้เป็นไปโดยธรรมนั่นเทียว จักรนั้นอันข้าศึกที่เป็นมนุษย์ไร ๆ ปฏิวัติเปลี่ยนปลงไม่ได้ ตถาคต อรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าก็ฉันนั้น เหมือนกัน ตั้งอยู่ในธรรมเป็นธรรมราชาอาศัยธรรม สักการะ ธรรม ทำความเคารพธรรม นอบน้อมธรรม มีธรรมเป็นธง มีธรรมเป็นตราเป็นเบื้องหน้า เป็น ธรรมาธิปไตย มีธรรมเป็นใหญ่ จัดแจงรักษาป้องกันคุ้มครอง ประกอบด้วยธรรมในภิกษุ ทั้งหลาย ในภิกษุณีทั้งหลาย ในอุบาสกทั้งหลาย ในอุบาสิกาทั้งหลาย ว่ากายกรรมวจีกรรม มโนกรรมมีรูปลักษณะอย่างนี้จึงต้องเสพ อาชีพคามนิคม มีรูปลักษณะอย่างนี้ ควรต้องเสพ อย่าง นี้ไม่ควรต้องเสพ ทรงจัดแจงรักษาป้องกันคุ้มครอง ทรงยังธรรมจักรอันยอดเยี่ยมให้เป็นไปโดย ธรรมนั้นเที่ยว จักรนั้นอันสมณพราหมณ์เทพ มารหรือพรหมไร ไ ในโลกปฏิวัติคือเปลี่ยนแปลง ไม่ได้. อนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสไว้ความว่า พระราชาจักรพรรดิทรงประกอบด้วยองค์คุณ ๕ ประการ ทรงยังจักรให้เป็นไปโดยธรรมนั่นเทียว จักรนั้นอันข้าศึกที่เป็นมนุษย์ไร ๆ ปฏิวัติ เปลี่ยนแปลงมิได้ องคคุณ ๕ ประการ คือ พระราชาจักรพรรดิทรงเป็นอัตถัญญู รู้เนื้อความ หรือผล ธัมมัญญู รู้ธรรมหรือเหตุ มัตตัญญู รู้ประมาณ กาลัญญู รู้กาลเวลา ปริสัญญู รู้ บริษัท ตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าประกอบด้วยธรรม ๕ ประการ ยังธรรมจักรอันยอด เยี่ยมให้เป็นไปโดยธรรมนั่นเที่ยวจักรนั้นอันสมณพราหมณ์เทพมารหรือพรหมไร ๆ ในโลกปฏิวัติ เปลี่ยนแปลงมิได้ ธรรม ๕ ประการ คือ ตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า เป็นอัตถัญญู รู้ เนื้อความหรือผลธัมมัญญู รู้ธรรมหรือเหตุ มัตตัญญู รู้ประมาณ กาลัญญู รู้กาลเวลา ปริสัญญ รู้บริษัท.