การเสริมสร้างเมตตาในพระพุทธศาสนา : หน้า 49/390

(สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส) ๔๙ มีความหวังจะบำรุงก็แต่ตน ถึงจะเผื่อแผ่แก่บุคคลผู้เกี่ยวกัน โดยฉันธรรมดาแต่งมาต่อผู้มีปรีชา เล็งเห็นความปรารถนาของสัตว์ ว่าเป็นอันเดียวกัน คือ รักสุขเกลียดทุกข์ ถึงเช่นนั้น ก็ยังเป็นต่าง ๆ กัน ได้สุขบ้างก็มี ได้ทุกข์บ้างก็มี ทั้งนี้ก็เพราะความประพฤติและความสามารถประกอบกับ โอกาสภูมิลำเนาและกุศลากุศล เมื่อตนได้สุขเห็นปานใด ก็มีใจเผื่อแผ่หวังจะให้เขาได้สุขเช่นนั้น บ้าง ดังนี้ เมตตาจึงจะแผ่กว้างขวางทั่วไปถึงผู้อื่นที่ไม่เกี่ยวข้องกับตน แต่นั้นจึงพาบุคคลให้เข้าไป ตั้งไว้ซึ่งวัตถุอันจะให้เกิดสุขบ้าง ซึ่งอุบายอันจะให้ได้สุขวัตถุนั้นบ้างตามอัธยาศัย เมตตา อย่างนี้แล เป็นเค้ามูลให้บุคคลประพฤติหิตานุหิตประโยชน์แก่กัน ในกิจการนั้น ๆ ดุจผู้เชิดชักสาย หุ่นให้กระดิก ไปมา และปันมนุษยชนให้เป็นผู้ประเสริฐกว่ากันโดยคุณานุภาพ ២ เมตตานั้นเป็นคุณประการหนึ่ง ที่นับในพรหมวิหาร คือะรรมเป็นเครื่องอยู่ของพรหมเทพ เจ้าผู้วิเศษซึ่งได้นับว่าพรหม พวกพราหมณ์ถือว่าเป็นผู้สร้างโลก และเป็นเทพบิดรของสัตวนิกาย ย่อมมีเมตตาจิตคุ้มครองรักษาประชานิกรผู้สืบสายลงมา อีกประการหนึ่ง มารดาบิดาจัดว่าเป็น พรหมของบุตร และพระมหากษัตริย์ ผู้ครองแผ่นดิน สมมติว่า พระเป็นเจ้าของประชาราษฎร ก็ เพราะมีเมตตาเป็นวิหารธรรม คุณธรรมข้อนี้เป็นสำคัญอย่างหนึ่งในพระพุทธศาสนา เป็นเครื่องหมายให้เห็นว่า พระ ธรรมวินัยนั้นเป็นสวากขาตธรรม สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสชอบแล้ว พระองค์ทรงยกย่อง ว่า เป็นต้นเค้าแห่งศาสนปฏิบัติ โดยพระพุทธภาษิตตรัสว่า อัจฉราสงฆาตมตฺติปี เจ ภิกฺขเว ภิกขุ เมตตจิตต์ อาเสวติ ภาเวติ มนสิกโรติ ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ถ้าภิกษุเสพก็ดี ทำให้เจริญก ดี ทำในใจก็ดี ซึ่งจิตประกอบด้วยเมตตา แม้ชั่วกาลเพียงมาตรว่าลัดนิ้วมือเดียวเท่นั้น ภิกษุผู้นี้เรา กล่าวว่า อยู่ไม่เหินห่างจกาฌาน ทำตามคำสอนของพระศาสดา ปฏิบัติตามโอวาท ไม่ฉัน บิณฑบาตของแว่นแคว้นเปล่า โก ปน วาโท เย น พหุลีกโรนติ, จะกล่าวอะไรถึงผู้ทำเมตตา จิตนั้นให้มากออกไป ยิ่งทำได้เท่าไร ก็ยิ่งดี ชื่อว่าประประพฤติสมควรแก่โอวาทานุศาสน์ของพระ ศาสดา. สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงประกอบพุทธเวไนยย์ไว้ในคุณข้อนี้ทั้ง ๒ ประเภท โดย สมควรแก่เหตุเกิดขึ้น เพื่อชักนำให้ประทานพระธรรมเทศนา ข้อที่ทรงสั่งสอนให้ตั้งเมตตาโดย เจาะจงนั้น ในฝ่ายบรรพชิตตรัสให้อุปัชฌาย์อาจารย์กับสัทธิวิหาริกอันเตวาสิกรักใคร่นับถือกัน สนิท ดุจบิดากับบุตร และต่างเป็นธุระแก่กันโดยกิจวัตร ในฝ่ายคฤหัสถ์ ๑) องฺ. เอก. ๒๐/๑๒. ๒) องฺ เอก. ๒๐/๑๒.