พระบารมีและความสำเร็จในประวัติศาสตร์ : หน้า 41/390

(สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส) ๔๑ พระบารมี ข้อนี้ย่อมให้สำเร็จผลคือปกครองได้โดยธรรม ไม่ต้องใช้อาชญาเคี่ยวเข็ญ ความจงรัก เป็นพลวเหตุชักนำให้พรักพร้อมเป็นสมานฉันท์ เพื่อต่อสู้ป้องกันบำรุงรักษาจะรับพระราชทาน ชักอลีนจิตตชาดกในทุกนิบาต (๑) มาสาธกพอเป็นอุทาหรณ์ ความสังเขปโดยประสงค์ว่า อตีเต พาราณสีย์ พฺรหฺมทตฺเต รชช์ กาเรนเต ในอดีตกาล พระเจ้าพรหมทัตต์ เสวยราชสมบัติใน เมื่องพาราณสี พระองค์ได้พระยาเศวตกุญชรเป็นราชพาหนะเชือกหนึ่ง แต่พระเกียรติไป ในสกล ชมพูทวีป จำเนียรกาลล่วงไป พระอัตรมเหสีทรงพระครรภ์ ยังไม่ทันประสูติ พระเจ้าพาราณสี เสด็จทิวงคต ข่าวปรากฏทราบไปถึงพระเจ้าโกศลราช ผู้มีรัชสีมาติดต่อกันกับกาสิกรัฐ ท้าวเธอ ทรงเห็นราชสมบัติว่าง ยังหาผู้เป็นเจ้ามิได้ เป็นท่วงทีอยู่ ก็ยกมหาพยุกแสนยากรมาล้อมพระ นคร ชาวพระนนครปิดทวารรักษาเป็นกวดขัน ในเวลานั้นพระราชเทวีประสูติพระราชโอรส ทรง นามว่า อลินจิตตกุมาร เหตุทำประชาชนให้ชื่นบานหายย่อท้อ พรักพร้อมกันปล่อยพระยามงคล หัสดีออกต่อรบด้วยปัจจามิตร ให้ปราชัยจัดพระเจ้าโกศลราชได้ทั้งเป็น นำมาเป็นเชลยแล้วปล่อย ไป แต่พระเดชานุภาพของพระราชกุมารไปในสกลชมพูทวีป ไม่มีศัตรูผู้อื่นสามารถมาย่ำยี และ พระราชกุมารก็ได้รับอภิเษกเป็นพระเจ้าพาราณสีแต่ครั้งยังทรงพระเยาว์พระชนมายุได้ พรรษา ดำรงราชย์โดยธรรมเป็นผาสุกตลอดชนมชีพ. ๗ สตฺถา อิม อตีต์ อาหิรวา สมเด็จพระบรมศาสดา ทรงชักอดีตนิทานนี้ขึ้นมาตรัสแล้ว ประทานพระบรมพุทโธวาทไว้แก่ภิกษุสงฆ์ว่า อลื่นจิตต์ นิสสาย ปหฏฐา มหติ จมู โกสส์ เสนาสนตุฏฐีชีวคุคาห์ อคาหย พยุหแสนยากรหมู่ใหญ่ อาศัยอลื่นจิตตกุมาร ได้ความชื่นบานยินดีแล้ว ปล่อยพญาคชสาร ให้จับพระเจ้าโกศลราช ผู้ไม่เต็มพระราชประสงค์ เพียงด้วยราชสมบัติของพระองค์เอง ได้ทั้งเป็น เอว์ นิสสยสมฺปนฺโน ภิกขุ อารทธวิริโย ภาวย กุสล ธมุม โยคกเขมสฺส ปตฺติยา ภิกษุผู้ถึงพร้อมด้วยกัลยาณมิตร เป็นที่อาศัยฉะนั้นแล้ว ปรารภความเพียร บำเพ็ญกุศล ธรรมเพื่อบรรลุคุณที่เกษมจากโยคะ คือสังกิเลสธรรมอันประกอบสัตว์ไว้ในภพ (๑) ข. ขา ๒๗/๕๒. ตาฏฐกถา, ๓/๒๓.