ความสำคัญของกาลัญญุตาในพระพุทธศาสนา : หน้า 246/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ๒๕๑ กาลัญญุตา มีอรรถาธิบายดังรับพระราชทานถวายวิสัชนามา ย่อมสำหรับกับกาลิกกิจ คือ ธุระอันจะพึงทำ เป็นคราวเป็นสมัย อีกบรรยายหนึ่ง ความเป็นผู้รู้จักใช้เวลาในวัน ๆ ก็ชื่อว่ากาลัญญุตา เป็นคุณที่จะพึง ปรารถนาในนิพัทธกิจ คือธุระอันจะพึงทำเนื่องไป ความปล่อยให้เวลาเสียไปเพียงใด เป็นความ สมเด็จพระบรมศาสดาจารย์ จึงประทานพระบรมพุทโธวาทแก่ภิกษุ เสียประโยชน์เพียงนั้น ทั้งหลายไว้เป็นเครื่องเตือนจิต ดังนี้ว่า กถมภูตสฺส เม ราตินทิวา วีติปตนฺติ ปพฺพชิเตน อภิณห์ ปัจจเวกขิตพพ์ อันผู้ เป็นบรรพชิต ควรพิจารณาคำนึงเนื่อง ๆ ว่า เราเป็นอยู่อย่างไร วันคืนเปลืองไป ๆ ดังนี้ เวลา ที่เปลืองไปย่อมไม่กลับหลัง จึงควรตั้งใจให้เปลืองไปด้วยดี พระองค์จะทรงแสดงแบบอย่างในขั้น อันสมแก่ภิกษุผู้บรรพชิตเพศ จึงทรงแจกพิเศแห่งกาลัญญุตา วิกัปหลัง ดังนี้ว่า อิธ ภิกขเว ภิกขุ กาล ชานาติ ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย่อมรู้จักกาลว่า นี้กาลแห่งอุเทศ คือ เรียนหรือบอกบาลี กาลแห่งปริปุจฉา คือถามหรือใช้อธิบายความแห่งอุเทศนั้น นี้กาลแห่งอัน บำเพ็ญเพียร นี้กาลแห่งอันหลีกเร้นพักผ่อน ภิกษุเป็นผู้รู้จักการฉะนี้ ในฝ่ายคฤหัสถ์มณฑล พระองค์ก็ตรัสพระพุทธนิพนธ์ ทรงแสดงอย่างนั้นไว้ทั้งข้างเสียทั้งข้างดี ดังนี้ว่า อติสต์ อติอุณห์ อิติ วิสสฎฐกมฺมนฺเต อติสายมิท อหฺ อตฺถา อจฺเจนฺติ มาณเว ។ ประโยชน์ที่ประสงค์ทั้งหลาย ย่อมเป็นไปล่วงซึ่งหมู่มานพผู้มีการงานอันสละเสียด้วย อ้างเลศว่า หนาวนัก ร้อนนัก เวลาเย็นนักแล้ว ดังนี้เป็นต้น ติณา ภิยโย น มญญัติ โส สุขา น วิหายติ ។ โย จ สีตญ อุณหญิจ กร์ ปุริสกิจจาน ส่วนชนใดไม่สำคัญเห็นหนาวแลร้อนยิ่งกว่าหญ้า อธิบายว่า ติณชาติเป็นของไม่สำคัญ ในเมื่อ นำเข้าไปเทียบด้วยไม้ใหญ่ฉันใด หนาวแลร้อนก็เป็นไปตามฤดูกาล ไม่ควรคือเป็นประมาณ ใน เมื่อนำเข้าไปเทียบกับเวลาที่จะต้องเสียไป ชนนั้นทำกิจของบุรุษอยู่ ย่อมไม่คลาดจากสุข ดังนี้ บุคคลผู้รู้จักใช้กาลให้มีผลเพียรไร ก็จัดว่าเป็นปฏิรูปการี ผู้มีปกติทำสมควร ย่อมอาจประกอบกิจ ให้ได้ระเบียบ ไม่อากูล ก็สามารถจะทำธุระให้ไพบูลย์กว่าชนผู้ไม่รู้จักใช้เวลา ถึงปราชญ์ผู้ปรีชา คิดประดิษฐ์เครื่องอุปกรณ์นั้น ๆ ขึ้นมากหลาย