พระราชาจากพระพุทธโฆษาจารย์ : หน้า 310/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ๓๑๕ ในกิจของตน ๆ เต็มใจแบ่งผลถวายเป็นราชพลีเพิ่มพูนทวีพระราชทรัพย์ขึ้นอีกมากมาย ทั้งได้ ความสุขกายเบิกบานใจ ยังบุตรให้ฟ้อนที่อก ไม่ต้องตื่นตระหนกสะดุ้งหวาดเสียวอยู่ด้วยความ วางใจ นี้รัฐสมบัติเรียกว่า โรคคล คือสถานที่ราบคาบปราศจากโจรภัย ราวกับไม่ต้องลงลิ่ม ประตูเรือน ใน จักรพรรดิวัจร จำแนกประเภทชนที่พระมหากษัตริย์จะพึงทำนุบำรุงไว้เป็นเหล่า ๆ คือ อันโตชน คนภายในราชสำนัก ๑ พลกาย กองเสนา ๑ กษัตริย์เจ้าพระนครอื่น ๑ พระ ราชวงศานุวงศ์ พราหมณ์ผู้คฤหบดีราษฎรชาวชนบท ด ๑ พราหมณ์ผู้สมณะ ๑. พระมหากษัตริย์เจ้าปฐพีทรงพระปรีชา มีพระกรุณาทรงสงเคราะห์คนทั้งหลายด้วยอุบายนั้น ๆ ย่อมทรงสามารถยึดเหนี่ยวน้ำใจไว้ได้นามัคคีธรรม ได้อาศัยเป็นกำลังป้องกันแลบำรุงพระ ราชอาณาจักรให้เกษมสถาพร แลพระเจ้าแผ่นดินนั้นเหมือนดวงศศิธรอันปรากฏแก่ประชุมชน ต่างคนต่างหวังพระราชานุเคราะห์ พระองค์ ต้องทรงพระปรีชาญาณ ในอันพระราชทานให้ เหมาะแลทั่วถึง ไม่เช่นนั้น ก็จะพึงยังอรดี คือความริษยาให้เกิดในหมู่ชนเสียผลในทางรักษา สามัคคี, สังคหะที่พระเจ้ามุรธาภิษิตราชทรงบำเพ็ญชอบ ย่อมเป็นอุบายประกอบ ชักนำให้เกิด สามัคคีธรรม เป็นกำลังแห่งพระราชอาณาจักร อนึ่ง เนื่องด้วยฤดูฝนไม่เป็นปกติ ลางแห่งตนมากเกินพอดีบ้าง ลางแห่งตกน้อยไม่พอ ต้องการบ้าง ข้าวกล้าที่หว่านแล้วเสียเพราะน้ำท่วมบ้าง เพราะขาดน้ำเลี้ยงบ้าง การทำนาไม่ ได้ผลไพบูลย์ เป็นเหตุลำบากแห่งคนยากจนผู้อาศัยแห่งการอื่นเป็นอยู่แม้แห่งชาวนาเอง, สมเด็จ บรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า จะทรงปลดควาลำบากประชาราษฎร์ด้วยพระมหากรุณา ได้มีพระ บรมราชโองการโปรดเกล้า ฯ ให้จัดซื้อข้าวส่งไปเจือจานแก่ราษฎรในตำบลที่อัตคัด ทรงจัดตั้ง กรมชลประทาน ให้เจ้าหน้าที่ในท้องถิ่น ปิดทำนบกั้นลำครองในลางจัวหวัด เพื่อมิให้น้ำบ่าไปเสีย แลให้กรมชลประทานส่งเรือไปช่วยสูบน้ำเข้านา ให้แจกพันธุ์ข้าวพันธุ์ถั่วงา เพื่อให้เพาะปลูกแทน ข้าวแก่ชาวนาที่ถูกน้ำท่วมบ้าง ให้งดการเก็บเงินรัชชูปการบ้าง รัชชูปการให้เนิ่นออกไปหลายจังหวัด ที่ถูกอุทกภัยแลอัคคีภัยบ้าง, พระราชจรรยาเนื่องด้วยการ บำรุงอันพระราชาจึงทรงกรำทำแก้พสกนิกร, การทำนาเป็นกิจการอันใหญ่ของประชาราษฎร์ใน บุรพทิศนี้ มีพระพุทธภาษิตแสดงข้อความนี้ว่า ให้ผ่อนผันขยายเวลาเก็บเงิน