ขันติและศีลในพระพุทธศาสนา : หน้า 116/390

สมเด็จพระญาณสังวรสมเด็จพระสังฆราชสกลมหาสังฆปริณายก จากคำของผู้นั้นบ้างผู้นี้บ้าง ๑๒๐ ขณะที่ทรงสงบอยู่อย่างงดงามยิ่ง ทั้งที่ประจักษ์แก่ใจไพร่ฟ้า ข้า แผ่นดินทั้งปวง ว่าทรงมีพระราชหฤทัยเป็นห่วงพสกนิกรอย่างยากจะประมาณได้ ขันติ เป็นประธาน คือขันติเป็นใหญ่ เป็นเหตุนำ และสิ่งที่ขันตินำให้เกิดคือ ศีลและ สมาธิ อันเป็นคุณทั้งสองประการ ศีลก็ตาม สมาธิก็ตาม จักไม่เกิดจากความ ไม่อดทน หรือ ความไม่มีขันติ ขันติทำให้ยับยั้งการทำลายชีวิตเพราะอดทนได้ต่อความยั่วทางอารมณ์ เช่นความ โกรธ ความปรารถนาต้องการที่ผิดศีลผิดธรรมอย่างรุนแรง จนถึงอาจทำลายชีวิตกันได้เพียง เพื่อให้สมปรารถนา ขันติทำให้รักษาศีลข้อ ๒ ได้ ศีลข้อ ๒ คือเว้นจากการถือเอาของที่มิใช่ ของตน เมื่อความปรารถนาต้องการเกิดขึ้น แม้ไม่มีขันติความอดทนเพียงพอ ก็ยอมละเมิด ศีลข้อ ๒ ขันติทำให้รักษาศีลข้อ ๓ คือเว้นจากการประพฤติผิดประเวณี ก็มีเหตุผลเช่นเดียวกัน ว่ารักษาศีลข้อนี้ไม่ได้ แม้ไม่รู้จักอดทนต่อความใคร่ความปรารถนาที่ผิดศีลผิดธรรม ต้องมีขันติ อดทนจนสามารถชนะความใคร่ ความปรารถนาที่ผิดศีลผิดธรรมได้ จึงจะรักษาศีลข้อ ๓ ได้ ขันติทำให้รักษาศีลข้อ ๔ ได้ คือมีความอดทนเอาชนะความรู้สึกที่จะพูดความไม่จริงเพื่อทำผู้อื่น ให้เข้าใจผิดได้ จึงจะรักษาศีลข้อ ๔ ได้ ทุกคนอาจจะมีเวลาต้องการบิดเบือนความจริงบางอย่าง เพื่อประโยชน์ของตน แต่ถ้าสามารถอดทนเอาชนะความต้องการนั้นได้ ก็จะรักษาศีลข้อ ๔ ได้ ได้เป็นผู้มีวาจาสัตย์ ซึ่งเป็นที่สรรเสริญของบัณฑิตทั้งปวง และขันติทำให้รักษาศีลข้อ ๕ ได้ ผู้ที่ คือผู้ที่ไม่สามารถอดทนเอาชนะความรู้สึกที่ต้องการอารมณ์มึนเมาได้ จึงไม่สามารถ เสพของเม รักษาศีลข้อ ๕ ได้ แม้จะเคยได้รู้รสชาติของสิ่งมอมเมามาก่อน เคยรู้สึกเป็นสุขกับความ เคลิบเคลิ้มที่เกิดแต่อำนาจของเสพติดทั้งหลาย แต่ถ้ามีขันติเกิดขึ้นเอาชนะความปรารถนา ต้องการจะได้รับอารมณ์มึนเมาได้ ก็จะสามารถรักษาศีลข้อ ๕ ได้ เลิกละการเสพสิ่งมอมเมา ทั้งหลายได้ ผู้มีขันติอดทนได้ เอาชนะความโกรธ ความปรารถนาต้องการที่ผิดศีลผิดธรรม ความใคร่ ความมีเจตนาทำให้เกิดความเข้าใจผิดจากความจริง และความต้องการอารมณ์ เคลิบเคลิ้มมึนเมาได้ จักเป็นผู้มีศีลได้ และมีสมาธิได้ เพราะใจที่มีศีลสะอาดนั้นเป็นใจที่สมาธิ เกิดง่าย จึงเป็นใจที่มีสมาธิได้ ผู้มีศีล มีสมาธิ ย่อมเป็นผู้ที่สามารถยังกุศลธรรม คือความดีทั้งปวงให้เจริญได้ ท่านจึง แสดงไว้ว่า กุศลธรรมทั้งปวงย่อมเจริญ เพราะขันติเท่านั้น สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงทำพระคุณได้ใหญ่หลวง เกิดความสามารถเกิน ความเข้าใจของคนทั้งหลายทั้งนั้น นั่นก็เพราะทรงพร้อมด้วยศีลด้วยสมาธิ อันเกิด