ปฐมธรรมแห่งความสำเร็จตามหลักพระพุทธศาสนา : หน้า 375/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ព៨០ แทนพระราชบิดา พระเจ้าพรหมทัตต์ตกพระราชหฤทัยตรัสของพระชนม์ชีพประทานสัจจะว่า จะ คืนโกศลรัฐให้ กุมารนึกถึงพระวาจาพระราชบิดาว่า “จงเห็นยาวดีกว่าสั้น จึงสู้อดกลั้นระงับเวรเสีย ถวายพระชนม์แด่พระเจ้าพรมหทัตต์ แล้วได้ราชสมบัติคืนพร้อมทั้งพระราชธิดา ภายหลังได้ครอง แคว้นกาสีอีกด้วย ทีฆาวุกุมารอาศัยกัตตุกัมยตาฉันทะ ยังความประสงค์ของตนให้สำเร็จได้ด้วย ประการฉะนี้. ส่วนพระมหาชนกยกเอา กล่าวสอนไว้ว่า ความสำเร็จแห่งปรารถนา ของพระองค์เป็นอุทาหรณ์ อาสึเสเถว ปุริโส ปสฺสามิ โวห์ อตฺตานํ น นิพพินเทยุย ปณฺฑิโต ยถา อิจฉี ตถา อนุ (๑) ความว่า เป็นบุรุษผู้บัณฑิต ควรจะหวังอยู่นั่น ไม่พึงเบื่อหน่าย เราแลเห็นตนอยู่ว่า ได้เป็นตาม ความปรารถนาดังนี้ ในทางพระศาสนา สมเด็จพระชินสีห์ก็ตรัสสรรเสริญกัตตุกัมยตาฉันทะนั้นว่า เป็นอิทธิบาท คือคุณเครื่องบรรลุความสำเร็จประการหนึ่ง โดยชื่อว่า ฉันททิทธิบาท สงเคราะห์ เข้าในโพธิปักขิย ธรรม คือคุณอันเป็นฝ่ายแห่งความตรัสรู้ พระองค์ได้บรรลุพระโพธิญาณเป็นพระสัพพัญญูพุทธเจ้า ก็เพราะไม่ทรงละวางคุณข้ออันนี้อันเป็นต้นเค้าเสีย สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า พร้อมด้วยรัฐบาล ทรงประกอบด้วยพระคุณสมบัติ กัตตุกัมยตาฉันทะ ทรงสามารถปลดเปลื้องอุปสรรคข้อขัดข้องเสียได้โดยเป็นลำดับมา บำเพ็ญ ราชธรรมส่วนรัฏฐาภิบาลโนบายสะดวกดายพระราชหฤทัยยิ่งขึ้นเป็นผล มงคลวิเสสประการที่ ๑. พระคุณนี้นับว่า เป็น มีวิภาคจะพึงแสดงได้ทั่วไป บุคคลัญญุตาข้อที่ ๒ นั้น คือความรู้จักเลือกบุคคล สำหรับชนทุกชั้นทั้งผู้น้อยทั้งผู้ใหญ่ ไม่เฉพาะแต่ละเลือกมิตรที่ควรคบแลไม่ควรคบ แม้เป็นผู้ใหญ่ จะใช้คน ก็ต้องเป็นบุคคลัญญู รู้จักเลือกบุคคลที่ควรใช้ แลไม่ควรใช้ แต่ในที่นี้ พระราชทานถวายวิสัชนาพาะสำหรับท่านผู้เป็นอิสรชน จักรับ ความรู้จักเลือกบุคคลผู้เป็นบริวาร ประกอบในกิจการให้เหมาะกัน เป็นประโยชน์สำคัญของบุคคลัญญุตาเฉพาะวิภาคนี้ อันการใช้ บุคคล สมควรจะเลือกให้เหมาะไม่เช่นนั้น กิจย่อมไม่สำเร็จ มีอุทาหรณ์ในเรื่องเมื่อสมเด็จพระ บรมศาสาจารย์ได้ตรัสรู้พระอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณแล้ว ทรงบำเพ็ญพุทธกิจ เสด็จจาริกแสดง พระธรรมเทศนาโปรดสัตว์โลกมา