สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส : หน้า 99/390

(สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส) สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงสอดส่องด้วยพระวิจารณญาณเลือกราชเสวกรับ ราชการ เพื่อเหมาะแก่หน้าที่เพราะปลูกคนให้มีสามารถ ด้วยพระราชทานพระบรมราชูปภัมถ์ให้ ได้รับศึกษา ตั้งแต่พระราชโอรสตลอดลงมาถึงคนสามัญ แล้วและเลือกสรรประกอบไว้ในราชกิจ ตามถนัด ผู้ที่ไม่เหมาะ ก็คัดออกเสียหรือผลัดเปลี่ยนหน้าที่ใหม่ ทรงราชการให้เป็นมาโดยสวัสดี พระคุณสมบัตินี้นับว่า บุคคลัญญุตา มงคลอันวิเสสที่ ๒. ส่วนราชกิจเนื่องในการปกครองพระราชอาณาจักร ซึ่งได้ทรงบำเพ็ญมาเป็นนิตย์มาจัดว่า รัฏฐาภิบาลโนบาย, ราชธรรมข้อนี้มีมากหลายพ้นจะพึงพรรณนา จักรับพระราชทานชักมาแสดง พอเป็นตัวอย่าง เฉพาะที่ทรงในระหว่าง กันยายน ศกหลัง มาถึง สิงหาคม ศก (๑๒๙) นี้ โดย ประการ. ในส่วนบำรุงพระพุทธศาสนาได้ทรงปฏิสังขรณ์พระปราค์ใหญ่พระปรางค์ทิศพระอุโบสถ พระวิหารเก่าวัดอรุณราชวราราม แล้วมีมหกรรมเป็นพระราชกุศลที่ทรงบำเพ็ญในคราวมีพระ ชนมพรรษาเสมอด้วยสมเด็จพระบรมอัยยกาธิราช พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยและ ทรงปฏิสังขรณ์พระมณฑปในวัดพระศรีรัตนศาสดารามและมณฑปพระพุทธบาล, ในฝ่ายราชการ ได้ทรงสร้างทางรถไฟสายเหนือขยายจากบ้านดารา แขวงเมืองพิชัย สายใหญ่ต่อไปโดยทางเมือง อุตรดิตถ์ถึงตำบลบางต้นผึ้งตอนหนึ่งสายสาขาแยกไปเมืองสวรรคโลกตอนหนึ่งแล้วเสร็จอีก ประการหนึ่ง โปรดเกล้า ฯ ให้กระทรวงเกษตราธิกาจัดการแสดงกสิกรรมและพาณิชการ ให้ พิสดารออกไปกว่าที่ได้เคยทำมาแล้ว ในหนหลัง เพื่อเป็นการบำรุงธุระ ๒ ประการนั้นให้ไพศาล อนึ่งเมื่อเสด็จประทับสำราญ พระอิริยาบถ ณ เมืองเพชรบุรี ได้ทรงสร้างและบำรุงวิถีทางในเมือง นั้นขึ้นหลายสาย และโปรดเกล้า ฯ ให้ขยายการสุขาภิบาลในหัวเมือง จัดเพิ่มเติมขึ้นในตำบลนั้น ๆ ที่เมืองพิชัยบ้าง เมืองชลบุรีบ้าง เมืองนครศรีธรรมราชบ้าง เมืองสงขลาบ้าง พระราชกรณียีอย่งดัง พรรณนามาเป็นเครื่องทำนุบำรุงพระราชอาณาจักรให้เจริญโดยลำดับนับเข้าในรัฏฐาภิบาลโนบาย มงคลอันวิเสสที่ครบ ๓. พระคุณพิเศษส่วนอัตตตสมบัติ และปรหิตปฏิบัติ มีนิทัสสนนัยดังรับพระราชทานพรรณนา มา ด้วยประการฉะนี้ เตหิ เตหิ วิเสเสหิ วีรญชีวี มหาราชา ยสสา เตชสา จาปิ คุเณหิ ปฏิมณฑิโต สุขปฺปตฺโต อนามโย วฑฒยนฺโต นรุตตโม สทา ภัทรานิ สมุปสฺส์ จิร์ รชเซ ปติฏฐตุ