บทบาทของพระกรุณาในพระพุทธศาสนา : หน้า 213/390

สมเด็จพระญาณสังวรสมเด็จพระสังฆราชสกลมหาสังฆปริณายก ๒๑๗ เพราะฉะนั้นจึง ผู้ที่มีสิ่งเหล่านี้อยู่ จึงมักจะต้องคอยซ่อนเร้นไม่ให้ผู้ปกครองที่มีอำนาจได้เห็น ต้องยกเอาข้ออวิหิงสา ไม่เบียดเบียนขึ้นมาเป็นที่ตั้ง และโดยความก็คือว่า ความที่มีกรุณานั้นเอง เพราะความกรุณานั้นตรงข้ามกับวิหิงสา อันได้แก่ ความที่สงสารคิดช่วยให้พ้นทุกข์ และปฏิบัติ ช่วยให้พ้นทุกข์ เพราะฉะนั้น กรุณาข้อนี้จึงได้ถือเป็นพระคุณอันสำคัญของพระพุทธเจ้าในพระคุณ พระคุณทั้ง ๓ นั้นได้แก่ พระปัญญาคุณ พระวิสุทธิคุณ และพระกรุณาคุณ พระกรุณา ทั้ง ๓ คุณนั้นนับเป็นพระคุณที่ ๓ ของพระพุทธเจ้าก็ได้แก่การที่มีพระกรุณาอันแสดงออกเป็นการเสด็จ จาริกไปทรงแสดงธรรมะสั่งสอนโปรดแก่หมู่เวไนยนิกร คือหมู่ชนที่พึงแนะนำได้ ให้ได้ประสบ ประโยชน์ตามภูมิตามชั้น จึงจะมี และพระมหากษัตริย์ ก็มีคำว่า พระมหากรุณาธิคุณ และใช้เป็นคำนำ เช่น ทรงพระ กรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม คำว่า กรุณานี้เป็นการปฏิบัติที่ช่วยให้พ้นทุกข์คือ การปฏิบัติ ช่วยเหลือต่าง ๆ ที่ได้ทำแก่ประชาชนในด้านต่าง ๆ แสดงออกมาถึงความกรุณา และแม้กรุณานี้ก็ ยังเนื่องด้วยเมตตานั้นเองจะต้องมีเมตตาความมุ่งที่ปรารถนาดีเป็นพื้นฐาน ของจิตใจ กรุณา ความช่วยให้พ้นทุกข์ ซึ่งเป็นการแสดงออก และมีธรรมะหลายหมวดที่ต้องแสดงออกมา ด้วยอำนาจของกรุณา เช่น ในสังคหวัตถุ ๔ ธรรมะเป็นที่ตั้งแห่งความยึดเหนี่ยวน้ำใจของกัน และกันนั้น ก็ได้แก่ทาน การให้ เป็นการเฉลี่ยว เผื่อแผ่เจือจานความสุขของตนแก่ผู้อื่น ปิยวาจา เจรจาถ้อยคำอันเป็นที่รับจับใจอัตถจริยา ประพฤติสิ่งที่เป็นประโยชน์ต่าง ความวางตนสม่ำเสมอ ไม่เป็นผู้ถือตัวเข้ากันได้กับหมู่ชนทั้งปวง เพราะฉะนั้น กรุณาจึงตรงกันข้าม กับวิหิงสา คือความไม่เบียดเบียน นั้นก็หมายถึงกรุณานั่นเอง ໆ และสมานัตตตา กล่าวโดยเฉพาะข้อที่พระมหากษัตริยาธิราชเจ้ามีพระราชอัธยาศัยด้วยพระมหากรุณาไม่ ทรงปรารถนาก่อนทุกข์แก่ผู้ใดผู้หนึ่ง ไม่ทรงเบียดเบียนพระราชวงศ์นุวงศ์ข้าฝ่าละอองธุลีพระบาท และอาณาประชาราษฎร์ให้ลำบากด้วยเหตุอันไม่ควรทำ หรือด้วยตั้งพิกัด ขนาด ทรงปกครองประชาชนดังบิดาปกครองบุตร ดังนี้จัดเป็นอวิหิงสา เก็บภาษีอากรเกิน ในทศพิธราชธรรมข้อที่ ๔ นี้ก็คือ อวิหิงสา ส่วนในทศบารมีข้อที่ ๔ นั้น ได้แก่ อธิษ ฐานะ คือ ความตั้งใจมุ่งมั่น เมื่อเทียบกันดูแล้วถ้อยคำจะต่างกันในบารมีคือ อธิษฐานะ ความ ตั้งใจมุ่งมั่น แต่ว่าในทศพิธราชธรรม อวิหิงสา ความไม่เบียดเบียน ได้แก่กรุณา แต่เมื่อพิจารณา ดูแล้ว ทั้ง ๒ ข้อนี้ก็ต้องมีความสัมพันธ์กัน อธิษฐานะ ความตั้งใจมุ่งมั่นนั้น