สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์และบทบาทในพระพุทธศาสนา : หน้า 294/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ๒๙๙ มีอำนาจสอนแลทำกิจพระศาสนา ทรงยกเป็นเอตทัคคะในทางหนึ่ง เป็นส่วนปัคคหะทรงนิคคหะ ภิกษุลางรูปเช่นนั้น ทรงใฝ่ประโยชน์เพื่อชนมากเป็นที่ตั้ง ครั้งหนึ่งพวกวัชชีบุตรผู้ต้องปาราชิก ขาดจากความเป็นภิกษุแล้ว ไม่ได้เพื่อจะอุปสมบทอีก เข้าไปเฝ้ากราบทูลอ้อนวอนขออุปสมบทอีก พระองค์ตรัสว่า ไม่ใช่ฐานะอันควรจะถอนปาราชิกสิกขาบท ที่ทรงบัญญัติแล้ว เพราะเหตุพวกวัชชี บุตร พระองค์ทรงมุ่งประโยชน์แก่ชนมากเป็นหลักอย่างนี้ ทรงประดิษฐานพระพุทธศาสนาไว้เป็น ประโยชน์แก่เวไนยนิกรสืบมา สมเด็จพระบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ราชอาณาจักรแลประชาชน ตลอดลงมาถึงเอกชน ในส่วนพระพุทธศาสนาทรงเป็นศาสนูปถัมภก ทรงใคร่ประโยชน์แก่พระพุทธศาสนาพระ ทรงขวนขวานในอันจะยังประโยชน์ให้สำเร็จ เป็นกำลังของคณะสงฆ์ ในอันจัดการปกครอง คณะ บำรุงการศึกษาพระธรรมวินัย แลสอนพระศาสนาทรงชักนำประชาชนให้เกิดความนิยม มั่นคงในพระพุทธศาสนายิ่งขึ้น ในส่วนพระราชอาณาจักรทรงอำนวยราชการให้เป็นไปโดยสะดวก สมแก่เวลา ทรงนิคคหะข้าราชการผู้ประพฤติผิด ทรงปัคคหะผู้ประพฤติชอบ ในส่วนประชาชน ทรงบำรุงการศึกษา การพยาบาลแลปลุกใจให้กล้าหาญเป็นอาทิ ในส่วนเอกชน ทรงพระราชทาน พระบรมราชูปถัมภ์โดยควรแก่อันจะพึงต้องการเป็นอรรถจรรยา, พระคุณสมบัตินี้ จะพึงนำมาซึ่ง ความเจริญรุ่งเรืองมั่นคงแห่งพระพุทธศาสนา แลพระราชอาณาจักรซึ่งความสุขเกษมแห่ง ประชาชนแลซึ่งความจงรักภักดีแห่งเอกชน สำเร็จเป็นมงคลวิเศษที่ต้น ธิติ นั้น เป็นชื่อแห่งปัญญาก็ว่า แห่งความเพียรกว่า แห่งความมั่นใจก็ว่า ในที่นี้จะรับ พระราชทานวิสัชชนาดด้วยความมั่นใจ ธิติเป็นคุณสมบัติพึงปรารถนาในสรรพกิจเว้นธิติแล้ว การนั้น ๆ อันจะพึงสำเร็จด้วยยาก ย่อมไม่เผล็ดผล ในคดีโลกจึงสาธกด้วยรัฏฐาภิบาลโนบาย ของท่านผู้ปกครองประชาชน การตั้งแลการรักษาอาณาจักรให้ยั่งยืน แลการบำรุงให้เจริญ ไม่ เป็นกิจอันจะพึงทำด้วยง่าย ทั้งยังจะต้อง ทำสืบสายหลายชั่วอายุลงมาด้วย ท่านผู้ปกครองใน กาลหนึ่ง ๆ จะต้องคำนึงถึงโครงแห่งรัฏฐาภิบาลโนบายอันจะพึงจัดในสมัยของท่าน ที่รับมติของ อย่างใดติดขัด ท่านผู้นำหน้าแลดำริขึ้นใหม่แลมั่นอยู่ในโครงนั้น อย่างใดทำได้ก็รีบทำไม่ชักช้า ย่อมไม่ทอดธุระเสียคอยหาโอกาสชำแรกคอยทำคราวที่แหวกไปได้ ยิ่งพบอุปสรรคมาก ธิติยิ่งจำ เว้นธิติเสีย การนั้น ๆ ยากที่จะสำเร็จ ปรารถนามากตามกัน สรรเพชญโลกนาถ จึงประทานพระบรมพุทโธวาทไว้ว่า เพราะเหตุนั้น สมเด็จพระ