คำสอนทางธรรมของสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ : หน้า 285/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ๒๙๐ อตฺถจริยาย ด้วยประพฤติประโยชน์แก่กันในคราวที่ต้องการ ๑ สมานตฺตตาย ด้วยความเป็นผู้ มีตนสม่ำเสมอ ๑ อวิสวาทนตาย ด้วยความไม่แกล้งกล่าวให้ผิดจากจริง ๑ สมานัตตตา ความเป็นผู้มีตนสม่ำเสมอในมิตรธรรมจึงให้เป็นไปในบุคคลผู้เป็นมิตร ตามสมควรฉะนี้ อีกประการหนึ่ง ชนผู้นับเนื่องในหมู่เดียวกัน ประพฤติตามฉันที่เป็นพวกเดียวกัน ไม่คิด เอารัดเอาเปรียบ ต่างรักษาประโยชน์ของกัน ดังนี้ ชื่อว่า ประพฤติตนสม่ำเสมอในตัวปริยาปันน ธรรม คือธรรมของชนผู้เนื่องในหมู่นั้น ๆ ธรรมดาชนผู้นับเนื่องในหมู่ เมื่อคิดรักษาประโยชน์ ตน ก็ต้องรักษาประโยชน์ผู้อื่นด้วยเหมือนกัน ประโยชน์ของตนจึงจะมั่งคงถาวร ถ้าเห็นแต่ได้แล ตัดทอนประโยชน์ของผู้อื่น ประโยชน์ของตนก็จะไม่ยั่งยืนอยู่ได้ เหมือนปืน ๓ กระบอกที่ตั้งยัน กันอยู่ มีผู้ชักออกเสียแม้กระบอกหนึ่งก็มีกำลังไม่พอที่จะทานกันไว้ได้ ก็ต่างจะต้องล้มฉะนั้นแม้ พระพุทธพจนประพันธ์ในปกิณณกวรรคแห่งพระธรรมบท ก็ได้แสดงความนี้โดยบรรยายว่า โย อตฺตโน สุขมิจฺฉติ ปรทุกฺขุปธาเนน บุคคลผู้ใดปรารถนาสุขเพื่อตน เพราะเข้าไปตั้งไว้ซึ่งทุกข์ให้แก่ผู้อื่น เวรสสคุคส์สฏฺโฐ เวรา โส น ปริมุจฺจติ ។ บุคคลนั้นระคนอยู่ด้วยสังสัคคะคือเวร ย่อมไม่พ้นไปจากเวรได้ ดังนี้ เหตุดังนั้น สมเด็จพระบรม โลกนาถเจ้า จึงตรัสสอนคนที่เป็นหมู่เหล่าให้ประพฤติถ้อยทีที่รักษาประโยชน์ของกันและกัน ข้อนี้ ที่โปรดประทานแก่ภิกษุสงฆ์ให้ตั้งกายกรรม วจีกรรม มโนกรรม ประกอบด้ยจิตเมตตาในกันและกัน เฉลี่ยลาภที่หาได้สู่กันบริโภค มีศีลเสมอกัน มี ทิฏฐิเสมอกัน ให้เคารพนับถือภิกษุผู้เป็นใหญ่ในสงฆ์แลตั้งใจปรารถนาเพื่อนพรหมจารีที่ยังมี ได้มา ให้มาสู่อาวาสที่มาแล้ว ให้อยู่เป็นสุขเป็นอาทิ. และพระบรมพุทโธวาทที่โปรดประทานแก่ คฤหัสถชนในข้อนั้น จึงสันนิษฐานตามความในอปริหานิยธรรมสูตร ที่ตรัสสอนพวกเจ้าลิจฉวี พึงสันนิษฐานตามพระบรมพุทโธวาท บางข้ออนุโลมแก่การปกครองอาณาจักรวัชชี ซึ่งมีประเพณีเป็นคณานุศาสน์คือปกครองด้วยความ เป็นหมู่ เจ้าลิงฉวีทั้งหลายพร้อมกันเป็นหมู่คณะผู้บัญชากิจการบ้านเมืองทั่วไปไม่มีใครเป็นอิสระ เฉพาะตน วินิจฉัยกรณียกิจไปตามสมควร ให้พวกวัชชีหมั่นประชุมกัน เมื่อถึงคราวประชุมกันก็ ให้