หลักธรรมของสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ : หน้า 365/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ๓๗๐ ด้วยอาการต่าง ๆ เพื่อนำไปสู่อำนาจย่อมไม่สามารถจะผูกพันพระองค์ถูกทรงตัดเสียว่า ยสฺส ชิต นาวชีวติ เป็นต้นมีความว่า ความชำนะของท่านผู้ใดย่อมไม่กลับแพ้ ใครในโลกย่อมเอาชะ นะท่านมิได้ ท่านทั้งหลายจักทำท่านพุทธะผู้นั้น ผู้มีโคจร (คือธรรมเป็นอารมณ์) หาที่สุดมิได้ ผู้หารอยมิได้ ด้วยรอยอะไร ตัณหาดุจตาข่าย ซ่านไปในอารมณ์ต่าง ๆ ของท่านผู้ใด เพื่อนำไป ข้างไหน ๆ ท่านทั้งหลาย จักนำท่านพุทธะผู้นั้น ผู้มีโคจรเป็นอนันต์ ผู้หารอยมิได้ ด้วยรอยอะไร เรื่องนี้ชะรอยจะแต่งเปรียบใครในครั้งนั้น เช่นมาคัณฑิยโคตร ผู้ปรารถนาจะได้สมเด็จพระธรรม สวามิสรมาเกี่ยวดองทรงถูกมารคุกคามก็มี ดังมีเรื่องเล่าถึงมารผจญเมื่อคราวจะตรัสรู้ แลใน คราวต่อมาในที่ ๒ สถาน นี้ พระองค์ทรงแสดงพระอาการคงที่ไม่ทรงยินดี ไม่ทรงตกพระหฤทัย กลัวมารจึงไม่อาจคล้องพระองค์ให้ติดบ่าง ในทศพิธราชธรรม สำหรับมุรธาภิษกตราชท่านจัดตาทิ ตาความเป็นผู้คงที่เข้าไว้ด้วย โดยโวหารว่า อวิโรธน์ ความไม่แสดงวิการในพระพุทธศาสนายก ข้อนี้เป็นธรรมอย่างสูง กล่าวเป็นคุณบทแห่งพระอรหันต์ เช่นในคาถาประพันธ์ทั้งหลาย ว่า ปฐวีสโม โน วิรุชฺฌติ อินทขีลูปโม ตาที่ สุพฺพโต รหโทว อเปตกทฺทโม สสารา น ภวนฺติ ตาทิโน ฯ พระอริยะใดเสมอด้วยแผ่นดิน ย่อมไม่แสดงวิการ เป็นผู้คงที่ เปรียบด้วยเสาเขื่อนมีพรตอันดี บริสุทธิ์ดุจดวงน้ำปราศจากผมสงสาร (คือการเวียนเกิด) ย่อมไม่มีแก่พระอริยะนั้นผู้คงที่ สันต์ ตสฺส มน โหติ สมมปัญญา วิมุตฺตสฺส สนตา วาจา จ กมุม จ อุปสนฺตสฺส ตาทิโน ฯ ใจวาจาแลกายกรรมของท่านผู้รู้ชอบ หลุดพ้นกิเลสแล้ว ผู้สงบคงที่ ย่อมสงบไปตามกัน แม้กัลป์ กัลยาณชน มาประพฤติตนเป็นคนคงที่ได้เพียงไรก็ยังดี จักบรรลุวิบุลผลดังกล่าวแล้ว ในหนหลัง สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้าพร้อม ด้วยรัฐบาลทรงรักษาพระอาการสม่ำเสมอ คงที่สนับสนุนพระธิติอันชนอื่นผู้มุ่งหมายอย่างไร ๆ ไม่ได้ช่องเพื่อทำให้